Tych miejsc nie ma na mapie schronów, a mogą uratować życie. Są odporne na promieniowanie

Okazuje się, że budynków publicznych pozwalających na schronienie się przed skutkami wybuchu nuklearnego może być znacznie więcej, niż sądzono. Uznana polska architekt Agnieszka Dobrowolska, która ma w swoim portfolio tzw. budynki medyczne, postanowiła opowiedzieć nam o konstrukcjach chroniących przed promieniowaniem, a dr Łukasz Tolak, specjalista ds. bezpieczeństwa nuklearnego wyjaśnia, w jakich okolicznościach istnieje szansa na przeżycie ataku z użyciem broni atomowej.

Choć w czasie dwuletniej inwazji rosyjskiej Ukraińcom nie udało się uniknąć strat, to prawdopodobnie byłyby one dużo wyższe, gdyby nie poradzieckie schrony, głęboko wydrążone metro kijowskie, czy podziemia zakładów przemysłu ciężkiego, w tym takie jak Azowstal w Mariupolu. Polsce daleko nam do tak bogatej infrastruktury. Co w zamian?

Bez mała dekadę temu Ministerstwo Spraw Wewnętrznych poinformowało, że w Polsce jest 91 schronów przystosowanych do ochrony ludności w czasie ataku nuklearnego. Z kolei w 2023 r. powstał Raport dotyczący budowli ochronnych, autorstwa Państwowej Straży Pożarnej. W toku prac prowadzonych od 2022 r. doliczono się w Polsce jedynie 1903 schronów, w których mogłoby się ukryć około 1,43 mln osób. Miejsc ukrycia się jest więcej, ale ich użyteczność jest marginalna.

Strażacy przygotowali także aplikację „Budowle ochronne” 2.0 PSP pozwalającą zlokalizować bunkry – dostępna jest na stronie: www.schrony.straz.gov.pl i umożliwia znalezienie nie tylko bunkrów, ale także tzw. miejsc doraźnego schronienia. Niestety korzystanie z aplikacji bunkrowej jest dość frustrujące, ponieważ, dzięki niej przekonujemy się dobitnie, że w razie ataku nuklearnego, nawet w przypadku użycia jedynie taktycznej broni atomowej, większość Polaków nie miałaby szans na przeżycie.

Zostawmy jednak na moment prywatne schrony. Nawet schron wybudowany bez pozwolenia będzie kosztował krocie. Czas jeszcze raz zajrzeć na stronę aplikacji „Budowle ochronne” 2.0 PSP i zastanowić się, czy aby na pewno uwzględnia one wszystkie budynki, w których można się schronić. Informacje przekazane przez czołową polską architekt Agnieszkę Dobrowolską, wskazują na to, że niekoniecznie.

Agnieszka Dobrowolska twierdzi, że w budynkach medycznych znajdują się bunkry o grubości ścian około metra. Co więcej, były one budowane w technologii barytobeton odpornej na promieniowanie radioaktywne. Oznacza to, że tego typu pomieszczenia mogą stanowić ochronę przed promieniowaniem, powstałe po wybuchu bomby atomowej.

– Wszystkie obiekty, które wykonują radioterapię, muszą mieć bunkry. Te pomieszczenia oczywiście nie mają też okien, są lokalizowane pod ziemią – mówi architekt Agnieszka Dobrowolska.

Jak wyjaśnia architekt Dobrowolska zachwalająca właściwości tego prostego budulca, głównym założeniem bunkra jest ochrona przed promieniowaniem. – Bunkier musi być wentylowany. Nawet jednak przy małym rozszczelnieniu nie ochronimy się przed mikrobami czy chemią, ale promieniowanie zaszkodzi mniej – komentuje architekt Dobrowolska.

Właśnie dlatego, zdaniem pani architekt, miejsca, w których używa się promieni rentgena, są tak bezpieczne pod względem ochrony przed promieniowaniem. Takie budynki są też klimatyzowane i wentylowane. Można tam mieszkać. – Skoro pełnią funkcję medyczną, to mogą też pełnić funkcje mieszkalne – dodaje ekspertka.

– Jest jeszcze kwestia ochrony przeciwpożarowej. Taki budynek musi mieć też odpowiednie drogi ewakuacyjne, zatem wypełnia definicję schronów – mówi Agnieszka Dobrowolska.

Zatrzymajmy się jednak na chwilę przy tym, czym jest i skąd się biorą wyjątkowe właściwości dość powszechnie stosowanego materiału w budowlance medycznej.

Baryt to minerał baru. Już sama nazwa tego pierwiastka wywodząca się z od greckiego barys (ciężki) świadczy o tym, że przeznaczony jest do zadań specjalnych. Jego ciężar właściwy wynosi 3,2 g/cm3. Baryt zbudowany jest z małych i nieco większych kryształów. Te pierwsze są przezroczyste i bezbarwne, większe kryształy – mleczne, mają zróżnicowany stopnień transparentności. Kryształy barytu mogą być zabarwione na zielono, czerwono, szaro czy mieszanki tych kolorów. Choć minerał ten jest dość kruchy, to trudno rozpuścić go w wodzie. Za to nie jest odporny na stężony kwas siarkowy. Zdecydowanie lepiej radzi sobie w kontakcie z innymi kwasami.

Największą zaletę barytu jest jednak silna absorpcja promieniowania. Z barytu wykonuje się tzw. betony ciężkie i tynki. Warto sprawdzić, czy nie użyto go do budowy budynku, w którym mieszkasz.

Odkrycie, a w zasadzie ujawnienie właściwości barytu w kontekście ewentualnego poszerzenia bazy miejsc służących schronieniu ma jeszcze jedną zaletę. Osoby, które stać na wybudowanie własnego bunkra, mogą teraz rozważyć jego budowę przy użyciu tego materiału. Na rynku dostępne są już nawet gotowe zestawy dla leniwych w postaci specjalnych, przygotowanych już bloczków, oczywiście made in USA. Z budową bunkra z barytobetonu poradzą sobie nawet osoby mające niewielkie działki. Dlaczego?

Jak zauważa architekt Dobrowolska, pomieszczenie budowane pod ziemią nie jest ograniczone strefą sąsiedzką, jak w przypadku budowli na powierzchni, więc podziemny bunkier może zając cały teren działki. – To pozwala na zgromadzenie tam żywności i przetrwanie wielu miesięcy – tłumaczy Dobrowolska.

A co na temat sposobów przeżycia uderzenia jądrowego sądzi dr Łukasz Tolak specjalizujący się w tematyce bezpieczeństwa oraz energii atomowej? Jak zwraca uwagę dr Tolak, w przypadku wybuchu jądrowego miejscami ukrycia powinny być schrony i wzmocnione konstrukcje żelbetonowe (wzmocnione stropy i drzwi), ziemianki i piwnice.

– Należy mieć jednak świadomość, że nawet obiekty dedykowane nie dają 100 proc. pewności przetrwania. Skuteczność schronienia uzależniona jest bowiem od odległości od miejsca eksplozji, jego mocy i ośrodka, w którym eksplozja ma miejsce (grunt, wybuch powierzchniowy, powietrze, woda) – komentuje dr Łukasz Tolak.

Jak dodaje ekspert Collegium Civitas: nawet ukrycie się w rowie czy betonową ścianą, może nas uchronić przed falą uderzeniową i cieplną oraz znaczną częścią promieniowania pierwotnego (gamma/neutronowego). W kolejnym materiale przedstawimy szerzej specyfikę wybuchu jądrowego.