Neuroróżnorodność w pracy – potrzeba rynku przyszłości?

Praca w środowisku różnych perspektyw, idei, kultur, pokoleń, uzupełnianie się wzajemnie kompetencjami miękkimi i twardymi, pełna akceptacja siebie i innych oraz swobodna wymiana wiedzy sprawia, że praca staje się miejscem przyjemnych dyskusji i spełnienia zawodowego. W ostatnich latach zwiększyła się również świadomość, akceptacja i docenienie osób z autyzmem i ADHD. Społeczność i pracodawcy coraz bardziej docenia różnorodność i wkład, jaki mogą wnieść osoby w spektrum do społeczeństwa.

W tradycyjnym podejściu do różnorodności w miejscu pracy, skupiano się na różnicach kulturowych, etnicznych, płciowych i wiekowych. Jednak coraz częściej organizacje zaczynają dostrzegać, że neuroróżnorodność jest równie istotna i może przynosić wiele korzyści zarówno pracownikom, jak i samym firmom. Różne mózgi mają różne talenty i umiejętności. Ludzie o niepodobnych sposobach myślenia i przetwarzania informacji mogą przynosić nowe perspektywy i pomysły do procesu twórczego i rozwiązywania problemów. To prowadzi do innowacji, kreatywności i skuteczności w miejscu pracy.

To znane nam już od XVIII wieku zjawisko, nad którym badania cały czas są pogłębiane wraz z rozwojem neurobiologii. Odnosi się do zrozumienia, akceptacji i docenienia różnych sposobów, w jakie mózgi funkcjonują i przetwarzają informacje. Koncepcja neurologicznej różnorodności została rozwinięta przez dr Temple Grandin, znaną autystyczną naukowczyni, autorkę i działaczkę na rzecz osób ze spektrum autyzmu. Dr Grandin w swoich badaniach i publikacjach zwraca uwagę na różnorodne style poznawcze, funkcjonowanie mózgu i percepcję u osób ze spektrum.

Używanie terminu "spektrum" w odniesieniu do neuroróżnorodności podkreśla, że nie ma jednego jednoznacznego podziału między osobami "typowymi" a osobami ze diagnozowaną atypową charakterystyką neurologiczną. Zamiast tego istnieje kontinuum różnych cech i funkcji, które mogą występować na różnym poziomie, u różnych osób.

Użycie terminu "spektrum" pomaga zrozumieć, że neuroróżnorodność jest zjawiskiem złożonym i indywidualnym, a różnice neurologiczne niekoniecznie muszą być traktowane jako wada czy niepełnosprawność. Nie ma dwóch identycznych przypadków autyzmu czy ADHD – dlatego tak ważne jest podejście indywidualne.

Ze względu na czynniki genetyczne i środowiskowe szacuje się, że ok. 15- 20 procent światowej populacji wykazuje jakąś formę neurodywergencji. Dla wyobrażenia skali – to tak jakby całe miasto wielkości Gdańska, Lublina czy Poznania było wypełnione osobami w spektrum. Przy ilości pracy i tempie rozwojowym, nadanym przez technologię, naszego społeczeństwa, niż demograficzny oznacza poszukiwanie i docenianie osób neuroróżnorodnych we wszystkich branżach.

Nowoczesne podejście rodzi wiele szans dla osób ze spektrum, które mogły być do tej pory wykluczane lub doświadczać problemów zawodowych, ze względu na swoją charakterystykę, być może niezrozumiałą dla osób neurologicznie typowych.
Mnogość talentów osób w spektrum znajduje się w centrum wymagań pracowniczych: dokładność, zdolność do wyłapywania szczegółów, przedsiębiorczość, twórczość, wysokie zaangażowanie, sumienność, doskonała pamięć, racjonalne podejmowanie decyzji.

Już teraz globalne firmy, dostosowują proces rekrutacyjny i warunki pracy – by pozyskiwać pracowników w spektrum. Z odpowiednim treningiem, wsparciem, samoświadomością i przygotowaniem, zarówno fizycznego środowiska jak i współpracowników proces przebiega sprawnie.

Osoby w spektrum autyzmu często mają zdolność do intensywnej koncentracji na jednym zadaniu lub obszarze zainteresowań. Potrafią wnikliwie zgłębiać i analizować temat, co może prowadzić do znakomitej wiedzy i umiejętności w danej dziedzinie.
Wiele osób atypowych posiada wyjątkowe talenty i zdolności. Mogą to być zdolności matematyczne, logiczne myślenie, pamięć, kreatywność artystyczna i biznesowa, umiejętność rozwiązywania problemów, precyzja, oryginalne spojrzenie na świat i wiele innych. Osoby w spektrum nieraz cechuje skrupulatność i dbałość o szczegóły. Mają umiejętność dostrzegania nawet najmniejszych szczegółów, co może przyczynić się do doskonałości w wykonywaniu precyzyjnych zadań. Atypowi ludzie często są wiernymi i lojalnymi partnerami czy pracownikami. Mają silne poczucie etyki i zasad, co sprawia, że są niezwykle uczciwi i godni zaufania.

Warto pamiętać, że te mocne strony mogą się różnić w zależności od osoby i indywidualnych predyspozycji, a radzenie sobie z szeregiem trudności jest wyzwaniem, w które każda osoba neuroróżnorodna potrzebuje wkładać dużo energii i wysiłku.

Pierwszym krokiem do aktywizacji zawodowej lub poprawienia swojego funkcjonowania w obecnej pracy – jest diagnoza. Diagnoza daje bazę do zrozumienia siebie i stania się rzecznikiem własnych spraw oraz zadbania o swoje specyficzne potrzeby, umożliwiając sobie jednocześnie rozwój zawodowy i prywatny, czy wybór odpowiedniej dla siebie drogi zawodowej. Skoncentruj się na identyfikowaniu i rozwijaniu swoich mocnych stron i zdolności. Zidentyfikuj obszary, w których się wyróżniasz, i staraj się znaleźć zawody lub dziedziny, które te talenty wykorzystują. Dobrze jest zastanowić się nad rodzajem pracy, który by Ci odpowiadał. Czy preferujesz pracę w zespole, czy samodzielne zadania? Czy preferujesz strukturalne środowisko pracy, czy elastyczność? Wyobraź sobie swoje idealne miejsce pracy i poszukaj środowisk, które są zgodne z Twoimi preferencjami. Ważne jest, aby ustalić sobie cele zawodowe, które są realistyczne i osiągalne. Postępuj stopniowo, krok po kroku, aby osiągać swoje zamierzenia. Pamiętaj, że każdy ma swoje tempo rozwoju i nie musisz porównywać się do innych. Poszukiwanie wsparcia społecznego może być ważne zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. Możesz dołączyć do grup wsparcia dla osób w spektrum autyzmu, gdzie będziesz mógł wymieniać się doświadczeniami i radami. Możesz również szukać mentorów lub coachów, którzy pomogą Ci w rozwijaniu umiejętności zawodowych. Jeśli masz trudności w komunikacji z kolegami z pracy, szkoły czy przełożonymi, warto rozważyć naukę konkretnych umiejętności społecznych i skorzystać z terapii. Możesz również otwarcie rozmawiać z ludźmi wokół Ciebie o swoich potrzebach komunikacyjnych i prosić o wsparcie. Ważne jest, aby dbać o swoje zdrowie psychiczne i fizyczne. Możesz znaleźć strategie, które pomagają Ci radzić sobie ze stresem, takie jak regularna aktywność fizyczna, techniki relaksacyjne, umiejętność delegowania zadań czy wyznaczanie sobie czasu na odpoczynek i hobby.

Diagnoza autyzmu lub ADHD opiera się na obserwacji zachowań i objawów przez specjalistę, takiego jak psycholog, psychiatra oraz badanie rzetelnymi testami. Zadbanie o siebie może, choć nie musi obejmować farmakoterapię, terapię behawioralną, terapię rodzin i różne strategie zarządzania czasem i organizacji. Jeśli czujesz, że możesz być atypowy – to nie czekaj, porozmawiaj ze specjalistą, bo to może być Twój „game changer” życiowy.

Joanna Marszalska - psycholog biznesu, terapeutka, trener i manager. Praktyk pracy z ludźmi od ponad 10 lat. Wspiera pacjentów i organizacje w aspekcie trudności psychologicznych i biznesowych. Prowadzi terapię indywidualną i grupy, szkolenia, buduje zespoły. Absolwentka psychologii UJ na wydziale filozoficznym oraz SGH – efektywne zarządzanie w IT, certyfikowany Scrum Master.

Moje miejsce w sieci:
https://zdrowiepsychicznewbiznesie.pl
https://www.joannamarszalska.com
https://cynamonowa.com

*Raport Droga do otwarcia rynku pracy w Polsce dla osób autystycznych, 2022 przygotowany przez fundację JiM we współpracy z Polskim Instytutem Ekonomicznym i Forum Odpowiedzialnego Biznesu