Polską ziemię rolną mogą nabyć podmioty z Europejskiego Obszaru Gospodarczego pod warunkiem, że spełniają restrykcyjne kryteria wprowadzone do ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego w ramach nowelizacji z 14 kwietnia 2016 r. W świetle nowych przepisów nabywcą nieruchomości rolnych może być wyłącznie podmiot, który zalicza się do wąskiego zamkniętego katalogu, obejmującego m.in. samorząd, związki wyznaniowe oraz rolników indywidualnych1, którzy zobligują się do osobistego prowadzenia działalności rolniczej przez minimum 10 lat.
Zatem jeżeli na przykład niemiecki czy holenderski rolnik indywidualny – którego łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha, posiada kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkuje w gminie (na terenie państw EOG), na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadzi przez ten okres osobiście to gospodarstwo – chciałby kupić w Polsce grunt rolny i uprawiać go osobiście przez kolejne 10 lat, to ma do tego prawo. Ostatnia nowelizacja nie blokuje takiej możliwości.
Zgodnie bowiem z rządową ustawą nabywcą nieruchomości rolnej może być co do zasady, wyłącznie rolnik indywidualny – którego stan posiadania po nabyciu nie będzie mógł przekroczyć 300 ha użytków rolnych – oraz wąski krąg pozostałych podmiotów:
- osoba bliska zbywcy
- jednostka samorządu terytorialnego
- Skarb Państwa
- Agencja Nieruchomości Rolnych
- Kościoły i związki wyznaniowe
Dodatkowym warunkiem jest jeszcze deklaracja osobistego prowadzenia działalności rolniczej na zakupionej nieruchomości przez minimum 10 lat.
Jednakże regulacja przewidująca przywiązanie do gruntu na okres 10 lat może zostać oceniona przez Komisję Europejską, jako prowadząca do ukrytej dyskryminacji obywateli pozostałych państw UE. Regulacja ta – podobnie, jak zakaz nabywania gruntów przez osoby prawne – stanowi ograniczenie w swobodnym przepływie kapitału i płatności w rozumieniu artykułu 63 TFUE oraz swobodzie przedsiębiorczości w rozumieniu artykułu 49 TFUE.
Władze krajowe mogą regulować rynki gruntów rolnych w celu utrzymania rolniczego użytkowania tych gruntów, jednakże mają do dyspozycji mniej restrykcyjne środki, a ograniczenia wprowadzone ustawą z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości rolnych w żadnym razie nie są konieczne do osiągnięcia zamierzonego celu i naruszają prawo wspólnotowe.
Polskie przepisy dotyczące nabywania gruntów rolnych zawierają podobne restrykcje, które w odniesieniu do przepisów Węgier oraz Litwy i Łotwy Komisja Europejska już uznała za naruszające swobodny przepływ kapitału (art. 63 TFUE) i swobodę przedsiębiorczości (art. 49 TFUE).
