Podważenie wydziedziczenia - na czym polega i kiedy jest możliwe? W tych sytuacjach ostatnia wola spadkodawcy będzie nieważna

Wydziedziczenie polega na formalnym pozbawieniu prawa do zachowku przez spadkodawcę. Może ono dotyczyć jego rodziców, małżonka albo potomków tj. wnuków, dzieci lub prawnuków. Rozwiązanie będzie jednak skuteczne tylko w niektórych przypadkach.

Spadkodawca może wydziedziczyć w testamencie osobę uprawnioną do odebrania spadku w następujących sytuacjach:

• postępowanie wbrew woli testatora, a także w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
• rażąca obraza czci lub popełnienie przestępstwa przeciw życiu lub zdrowiu spadkobiercy,
• uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych wobec testatora.

- Wydziedziczenie może być dokonane wyłącznie w ściśle określonych przypadkach uporczywego naruszania przez wydziedziczonego zasad współżycia społecznego, niedopełniania obowiązków rodzinnych czy popełnienia przestępstwa względem spadkodawcy lub jego najbliższych. Celem wydziedziczenie jest nie tylko wyłącznie wydziedziczonego z grona spadkobierców, ale również pozbawienia go prawa do zachowku - wyjaśnia Strefie Biznesu Wojciech Kruk, radca prawny z Kancelarii Prawnej ANSWER.

Warto pamiętać, że wystarczy zaistnienie jednego z powyższych wskazań, by wydziedziczenie okazało się skuteczne. Osoba, wobec której zostanie zastosowane takie rozwiązanie, traktowana jest jako zmarła, co wiąże się z tym, że zachowek może zostać przekazany np. jej dzieciom lub wnukom.

Podważenie wydziedziczenia będzie możliwe, wtedy gdy:

• zakwestionowano przyczyny wydziedziczenia,
• podważono spisany testament,
• spadkodawca przebaczył spadkobiercy.

Wystąpienie jednej lub kilku powyższych przesłanek nie oznacza automatycznego anulowania całego procesu. Spadkobierca będzie zobowiązany do udowodnienia swoich racji przed wymiarem sprawiedliwości.

- To spadkobierca będzie musiał wykazać, że wskazana przez spadkodawcę przyczyna wydziedziczenia odpowiadała jednej z przesłanek określonych w art. 1008 kc. W przypadku, gdy sama przyczyna wydziedziczenia nie zostałaby skutecznie podważona, wydziedziczony może również powoływać się na fakt, że przesłanka wydziedziczenia wystąpiła na skutek działania spadkodawcy (przykładowo postawa spadkodawcy względem wydziedziczonego uniemożliwiała utrzymanie pozytywnej relacji i dopełnienie przez wydziedziczonego obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy). W takim przypadku ciężar dowodu przechodzi jednak na osobę wydziedziczoną (Wyrok SN z 9.09.2022 r., II CSKP 323/22) - dodaje Kruk.

Przeczytaj też: Kiedy przysługuje zachowek?

Wydziedziczenia można uniknąć, podważając ostatnią wolę, co niestety nie jest łatwą procedurą. Testament można podważyć, jeśli spadkodawca sporządził go:

• w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podejmowanie decyzji,
• pod wpływem groźby,
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści.

Skuteczne podważenie testamentu doprowadzi do sytuacji, w której wydziedziczony będzie mógł uzyskać nie tylko zachowek, ale także spadek po zmarłym w wyniku dziedziczenia ustawowego. Ostatnią wolę można podważyć, między innymi powołując się na chorobę psychiczną, wprowadzenie w błąd poprzez przedstawienie fałszywych faktów czy obawę o własne bezpieczeństwo. Co ważne, testament może sporządzić tylko jedna osoba, zatem nie może być dzielony z żoną czy bliskimi.

Ubiegając się o podważenie ostatniej woli, warto pamiętać, że na przyczyny dotyczące wad oświadczenia mamy maksymalnie 3 lata od chwili otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. W niektórych przypadkach okres ten może wynieść maksymalnie 10 lat.

W niektórych sytuacjach spadkobierca może dojść do porozumienia ze spadkodawcą. Zgodnie z polskimi przepisami przebaczenie to akt uczuciowy, polegający na puszczeniu krzywd w niepamięć. Unieważnienie wydziedziczenia będzie możliwe, jeśli testator udowodni, że uzyskał przebaczenie.

- Przebaczenie prowadzi do tego, że wydziedziczenie staje się bezskuteczne. Osoba, której wybaczono, będzie więc mogła dochodzić zachowku od spadkobierców. Jeżeli jednak nie zostanie przy tym zmieniony testament, nie wpłynie to na jej sytuację w zakresie dziedziczenia – w dalszym ciągu nie odziedziczy żadnego majątku, a jedynie będzie mogła dochodzić zachowku od spadkobierców - przekazuje ekspert.

- Przepisy nie precyzują, w jakiej formie powinno dojść do przebaczenia, natomiast stanowiska sądów są w tej kwestii niejednomyślne. Nie ma przy tym wątpliwości, że jeśli przebaczenie nie zostanie dokonane w sposób oficjalny, fakt jego dokonania będzie musiał wykazać wydziedziczony, który z tego faktu będzie wywodził korzystne dla siebie skutki prawne - zaznacza Wojciech Kruk.

Tak, jak wyżej wspominaliśmy, wydziedziczenie będzie skuteczne tylko w niektórych sytuacjach. Spadkobierca przed sporządzeniem testamentu musiałby dopuścić się umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, zniszczyć lub podrobić testament, ewentualnie groźbą nakłonić do jego sporządzenia.

Przeprowadzenie wydziedziczenia z innych powodów lub niewskazanie przyczyny tego działania sprawia, że proces ten można będzie uznać za całkowicie nieskuteczny. Ważne jednak, by przygotować odpowiedni materiał dowodowy, który pozwoli na udowodnienie tej tezy. Ostateczną decyzję w tej sprawie podejmie wymiar sprawiedliwości.