Coraz więcej transakcji przeprowadzamy bezgotówkowo, ale i tak w obrocie przybywa pieniędzy. Kto lubi a kto płaci gotówką bez entuzjazmu?

Według dostępnych danych, sieć infrastruktury obrotu bezgotówkowego w Polsce rozwija się w szybkim tempie na tle państw Europy. Polacy chcą korzystać z nowoczesnych płatności podczas wyjazdów zagranicznych (28 proc.), ale nie brakuje obaw z tym związanych. Blisko co czwarty badany (23 proc.) przyznaje, że w przypadku wizyty w innym kraju woli jednak płacić gotówką.
Ale nie tylko poza granicami Polski.

Z badania WIB wynika również, że mimo dużej popularności transakcji bezgotówkowych, Polacy wskazują miejsca, w których nie ma terminali płatniczych lub jest ich niewiele. Respondenci wskazują przy tym przede wszystkim targi i bazarki (61 proc.), sklepy spożywcze oraz mniejsze punkty usługowe takie jak: szewc, krawiec, kwiaciarnia czy warsztat samochodowy (33 proc.). Co ciekawe płatności bezgotówkowe są także coraz częściej dostępne w urzędach i instytucjach publicznych – jedynie 13 proc. badanych wskazuje na deficyt terminali płatniczych w tych miejscach.

– Branża finansowa dynamicznie się rozwija, oferując przedsiębiorcom i klientom innowacyjne, cyfrowe, wygodne i oszczędne sposoby rozliczeń. Badanie wskazało, że konsumenci oczekują możliwości wyboru płatności nie tylko robiąc zakupy stacjonarne, ale również korzystając z rosnącej oferty e-commerce. Dalszy rozwój płatności to budowa pełnych i kompleksowych ekosystemów płatności cyfrowych, łączących usługi, mieszkańców i przedsiębiorców – mówi dr Paweł Widawski, Wiceprezes Fundacji Polska Bezgotówkowa.

Co piąty Polak preferuje płatności gotówką (21 proc.), co powoduje, że są również częstymi użytkownikami bankomatów. Najczęściej wypłacane kwoty to przedział od 100 do 200 zł (25 proc.). Nieco rzadziej (23 proc.) są to wyższe wartości wahające się od 200 do 500 zł. Należy jednak także wskazać, że powoli ale rośnie odsetek osób deklarujących brak korzystania z bankomatu (wzrost z 8 proc. w 2019 r. do 14 proc. w 2021 r.).

Polacy, mimo rosnącego zainteresowania korzystaniem z karty, chcą mieć możliwość decyzji o formie płatności – 49 proc. respondentów uważa, że tempo rozwoju obrotu bezgotówkowego w naszym kraju powinno pozostać na dotychczasowym poziomie. Na szczególną uwagę zasługuje jednak fakt, że badani dużo częściej (wzrost o 10 p.p. do poziomu 36 proc.) niż w roku ubiegłym podkreślali, że rozwój płatności bezgotówkowych powinien przyspieszyć, ograniczając tym samym rolę gotówki.

WIB zapytał również Polaków co mogłoby ich przekonać do częstszego korzystania z karty. 38 proc. respondentów odpowiedziało, że byłyby to korzystniejsze warunki cenowe (38 proc.) oraz możliwość płacenia bezgotówkowo w większej liczbie miejsc. Dla 27 proc. respondentów przekonujący byłby fakt, że ta forma płatności stała się najbezpieczniejszą z możliwych.

Tymczasem w ostatniej dekadzie, tj. w latach 2011–2020, wartość pieniądza gotówkowego w obiegu w stosunku do grudnia 2010 r.wzrosła trzykrotnie, z 102,7 mld zł do 321,5 mld zł.
Narodowy Bank Polski poinformował, że opublikował „Raport o obrocie gotówkowym w Polsce w 2020 r.”. Oto najważniejsze wnioski płynące z tego raportu.

W ostatnim okresie, zwłaszcza w dobie pandemii COVID-19, wzrasta rola NBP nie tylko jako regulatora rynku, lecz także jako katalizatora zmian, podejmującego działania o charakterze systemowym, strategicznym, jak również będącego inicjatorem pogłębienia współpracy między poszczególnymi uczestnikami rynku obrotu gotówkowego. Podobna tendencja jest obserwowana w innych krajach na świecie.
Jak wykazały badania przeprowadzone przez NBP w 2020 r., gotówka była najczęściej wykorzystywanym przez konsumentów środkiem płatniczym. W ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie skorzystało z niej 97,8 proc. respondentów.

W Polsce obserwuje się wzrost znaczenia roli poszczególnych uczestników rynku obrotu gotówkowego w zapewnianiu obywatelom dostępu do pieniądza gotówkowego. Dostępność i akceptacja gotówki w trakcie pandemii stały się priorytetowe. Podobnie jak w wielu innych krajach również w Polsce w 2020 r. szczególnego znaczenia nabrała funkcja gotówki jako środka gromadzenia oszczędności, a zmniejszyło się znaczenie roli pieniądza gotówkowego w realizacji transakcji.

Dostrzegając rolę współpracy poszczególnych interesariuszy rynku obrotu gotówkowego w zapewnianiu dostępności gotówki dla społeczeństwa oraz sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania infrastruktury w tym zakresie, Narodowy Bank Polski zainicjował prace mające na celu opracowanie Narodowej Strategii Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego, które mają charakter priorytetowy w 2021 r.
Prace nad Narodową Strategią Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego koncentrują się na kluczowych aspektach bezpieczeństwa obrotu gotówkowego, do których zalicza się: powszechną akceptację pieniądza gotówkowego oraz jego dostępność, fizyczne bezpieczeństwo gotówki, cyberbezpieczeństwo systemów krytycznych dla funkcjonowania obrotu gotówkowego, ciągłość zaopatrywania rynku w gotówkę, przeciwdziałanie fałszerstwom, a także zapewnienie odpowiedniego co do wartości i struktury nominałowej zapasu znaków pieniężnych.

W ramach działań usprawniających funkcjonowanie obrotu gotówkowego, w 2020 r. kontynuowano prace związane z wdrożeniem standardów GS1 w polskim obrocie gotówkowym. Zjawiska zachodzące na rynku gotówkowym w 2020 r. wymagały od banku centralnego zdecydowanych działań, prowadzonych często pod presją czasu oraz obejmujących swoim zasięgiem pośrednio lub bezpośrednio wszystkich uczestników rynku. Szczególnego znaczenia w tym czasie nabrały wzmożone działania integracyjne prowadzone przez NBP. Bieżąca wymiana informacji, dialog oraz ścisła współpraca interesariuszy obrotu gotówkowego przełożyły się na sprawne funkcjonowanie procesu zaopatrywania w czasach niespotykanego do tej pory zapotrzebowania na pieniądz gotówkowy. Działania te prowadzone były m.in. za pośrednictwem Rady ds. obrotu gotówkowego, powołanej w lutym 2019 r. przy Zarządzie NBP.

W „Raporcie o obrocie gotówkowym w Polsce w 2020 r.” oprócz wskazania głównych czynników wpływających na model obrotu gotówkowego w Polsce, relacji pomiędzy bankiem centralnym a uczestnikami rynku obrotu gotówkowego, jak również danych statystycznych odzwierciedlających tendencje w obrocie gotówkowym w 2020 r. zawarto informacje o wpływie pandemii COVID-19 na rynek obrotu gotówkowego.
W okresie niepewności towarzyszącej pandemii COVID-19 w wielu krajach na świecie odnotowano wzrost wartości pieniądza w obiegu na niespotykaną dotychczas skalę. Zwiększony popyt na banknoty, w szczególności wyższych nominałów, wynikał głównie z gromadzenia środków w celach przezornościowych.

W Polsce od lat obserwowany jest wzrost wartości pieniądza w obiegu. W ostatniej dekadzie, tj. w latach 2011–2020, wartość pieniądza gotówkowego w obiegu w stosunku do grudnia 2010 r. wzrosła trzykrotnie, z 102,7 mld zł do 321,5 mld zł. W samym 2020 r. odnotowano rekordowy roczny przyrost wartości obiegu o 34,8 proc., tj. o 83,0 mld zł, w stosunku do wartości z 2019 r. Warto podkreślić, że roczny wzrost wartości obiegu w 2019 r. w porównaniu z 2020 r. był czterokrotnie niższy. Zjawisko przyrostu obiegu w 2020 r. wynikało nie tylko ze wzrostu poziomu pobrań waluty polskiej z NBP, ale również ze znacznie niższego poziomu jej odprowadzeń do NBP. Wartość banknotów i monet pobranych z NBP w 2020 r. wyniosła 222,8 mld zł i wzrosła o 9,5 proc. w stosunku do poprzedniego roku, natomiast wartość banknotów i monet odprowadzonych do NBP w 2019 r. wyniosła 139,8 mld zł i zmniejszyła się o 24,1 proc. w stosunku do poprzedniego roku. Wzrost wartości pobrań waluty polskiej z NBP był szczególnie widoczny w okresie marzec–kwiecień 2020 r. (rekordowy poziom 6 mld zł osiągnął 13 marca 2020 r.) oraz na przełomie października i listopada 2020 r.

Tendencje w zakresie kształtowania się wartości pieniądza gotówkowego w obiegu, wynikające z dotychczas zidentyfikowanych czynników o charakterze fundamentalnym (np. kurs walutowy, PKB, inflacja, stopy procentowe) czy sezonowym (okresy świąteczne, wakacje, początek roku szkolnego itp.), zostały w istotny sposób zaburzone przez wpływ pandemii COVID-19.

Jednocześnie jednak wskaźniki makroekonomiczne wskazują, że:

• • w 2020 r. relacja wartości obiegu do PKB wyniosła 13,8 proc. i kształtowała się na znacznie wyższym poziomie niż w 2019 r. (10,4 proc.), co stanowi największy wzrost w ciągu ostatniej dekady,
• • wartość agregatu pieniężnego M1 w 2020 r. przekroczyła 1,5 bln zł i w porównaniu z 2019 r. wzrosła o 376,8 mld zł, tj. o 32,6 proc.,
• • udział pieniądza gotówkowego w M1 w 2020 r. wyniósł 21,0 proc. i w stosunku do 2019 r. wzrósł o 1,6 pkt proc.

W obliczu niespotykanego dotąd zapotrzebowania na pieniądz gotówkowy NBP sprostał wyzwaniom rynku, zapewniając sprawne i nieprzerwane zaopatrywanie banków w walutę polską. Bank centralny zacieśnił współpracę z bankami, firmami CIT oraz producentami znaków pieniężnych, a także z powodzeniem dostosował organizację pracy, zaspokajając popyt na pieniądz gotówkowy.