Ten hit eksportowy z czasów PRL zna niemal każdy. Czy mleko w proszku znów podbije świat?

Do końca nie wiadomo, dlaczego to akurat polskie mleko w proszku zalało kiedyś rynki krajów trzeciego świata. Łatwość długoterminowego przechowywania, walory smakowe i odżywcze – na pewno tak. Ale już wtedy, przed 1990 rokiem konkurencja była spora, a w ostatnich latach jeszcze tylko rosła. Choć zmieniła się moda żywieniowa. A ta generalnie stawia obecnie na produkty pochodzenia roślinnego. Mleko jednak się broni. Czy skutecznie? Jeszcze niedawno Polska odpowiadała za 38 proc. unijnego eksportu odtłuszczonego mleka w proszku do Algierii, Wietnamu, Kolumbii i Meksyku.

Szersza odpowiedź na to pytanie jest ważna nie tylko z punktu widzenia polskich rolników, ale też biznesu, który zajmuje się handlem mlekiem i jego produktami. Ostatnia decyzja rządu w sprawie ruszającego niebawem skupu mleka potwierdza, że obrót tym towarem nie jest łatwy, choć jego sproszkowana wersja może być silnym elementem budowania bezpieczeństwa żywnościowego państwa wobec prawdopodobnych katastrof naturalnych, kryzysów ekonomicznych, a nawet wojny. I choć dziś media rozpisują się o tym, że rządowy skup odtłuszczonego mleka w proszku ma służyć stabilizacji cen, to wojna toczona za miedzą nakazuje spojrzeć na tę decyzję nieco szerzej.

– Podjęto decyzję, że Agencja Rezerw Strategicznych będzie w najbliższym czasie skupował od rolników odtłuszczone mleko w proszku. Rozumiem, że jest uzasadniona potrzeba, powzięcia takiego działania. Utrzymywanie adekwatnych rezerw strategicznych jest istotną częścią zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego Polski oraz zapewnienia możliwości produkcyjnych z tym związanych – mówi Juliusz Bolek, przewodniczący Rady Dyrektorów Instytutu Biznesu.

Jak zauważa ekspert, mleko w proszku było, od lat, w tym szczególnie w czasach PRL-u, bardzo ważnym produktem eksportowym. Po latach 90. XX w. produkcja i magazynowanie tego produktu nabrało dodatkowego znaczenia, związanego z bezpieczeństwem żywnościowym Polski.

Teraz, w kontekście wojny za wschodnią granicą, odpowiedzialność za odpowiednie zapasy jest jeszcze bardziej istotna – podkreśla Juliusz Bolek.

W ostatnich latach możemy zaobserwować wzmożoną aktywność pewnych środowisk, w tym bogatych i wpływowych organizacji, które za cel obrały sobie produkty pochodzenia zwierzęcego jako te, które rzekomo bardziej od innych przyczyniają się zmianom klimatycznym lub ich wytwarzanie związane jest z cierpieniem zwierząt. Jakkolwiek nie można odmówić im racji, jeśli chodzi o masową produkcję niespełniającą norm, to nawet zabawnym może się wydać argument przeciw produkcji mleka, powielany przez niektórych polityków, iż wiąże się on z gwałtem na krowie.

Niemniej nawet największym przeciwnikom mleka trudno zdyskredytować ten produkt pod względem jego właściwości odżywczych dla dzieci czy też jak wspomniano wcześniej w obszarze budowania rezerw żywnościowych państwa. Nie wspominając już o państwach, gdzie mieszka znaczny odsetek osób głodujących, dla których produkty kupowane przez agendy ONZ stanowią ważne wsparcie.

W ostatnich latach producentom udało się także wykorzystać inne składniki mleka w celu poszerzenia oferty. Chodzi m.in. o serwatkę, która sprawdza się w produktach fit służących ludziom aktywnym.

–Warto wskazać, że obecnie nie tylko samo, klasyczne mleko w proszku ma duże znaczenie z punktu widzenia polskiego handlu, ale również produkty pochodne, takie jak np. sproszkowana serwatka (koncentrat białek serwatkowych). Właśnie na bazie tego, co można uzyskać z mleka, powstają obecnie odżywki białkowe cenione przez ludzi uprawiających sport – podkreśla Juliusz Bolek.

Według Wojciecha Marciniaka, dyrektor ds. finansowania współpracy z bankami i Trade finance Pro Profit cały rynek mleka przeżywa obecnie kryzys spowodowany przez pandemię covid-19, wojnę na Ukrainie, wzrost inflacji, a także z uwagi na wzrost kosztów energii, w tym cen paliw. Do tego doszły wyższe płace pracowników, a także konieczność wdrożenia nowych strategii w całej Unii Europejskiej takich jak: Zielony Ład. Wzrostów kosztów produkcji mleka zderza się obecnie z niższymi cenami tego produktu w skupie, co zdaniem eksperta, skutkuje tym, że mleczarnie obecnie „żyją” z zasobów finansowych wypracowanych w latach ubiegłych, co może zagrozić płynności finansowej niektórych firm.

– Polscy mali i średni producenci mleka powinni iść w kierunku konsolidacji, ale na takich warunkach, aby kilka mniejszych mleczarni powołało swego rodzaju konsorcjum, gdzie będą funkcjonować na równych warunkach, a nie na zasadzie przejmowanego i przejmującego. Tak powstały podmiot będzie mieć szanse skuteczniej konkurować z dużymi mleczarniami zarówno na rynku polskim czy europejskim – radzi Wojciech Marciniak.

Na razie trudno mówić o wzroście produkcji mleka, w tym tego w proszku, gdy jego cena rynkowa drastycznie spadła. Według danych GUS, średnia cena skupu mleka w Polsce w lipcu 2023 r. wyniosła 188,67 zł/hl. Ceny w ubiegłym miesiącu spadły o 2,5 proc. w stosunku do tych, jakie mleczarnie wypłacały w czerwcu 2023 r. Cena z lipca tego też jest niższa od tej, jaką mleczarnie oferowały producentom w tym samym okresie 2022 r. i to o 19,3 proc.