Ceny prądu na huśtawce. Oto nowa rzeczywistość rynku energii

Energia elektryczna to jeden z nielicznych towarów, który nie może być magazynowany na dużą skalę, dlatego jej produkcja musi na bieżąco odpowiadać na aktualne zapotrzebowanie. Każda nadwyżka lub niedobór prądu w systemie może prowadzić do niebezpiecznych zakłóceń, a nawet do groźby blackoutu. System elektroenergetyczny wymaga zatem precyzyjnego bilansowania, co jest jednym z głównych wyzwań dla operatorów sieci przesyłowej.

Na rynku hurtowym energia sprzedawana jest w kilku segmentach. Długoterminowe kontrakty terminowe pozwalają na stabilizację cen w skali miesięcy i lat, natomiast rynek dnia następnego oraz rynek dnia bieżącego są bardziej zmienne i pozwalają na bieżące dostosowanie produkcji do popytu. To właśnie tu pojawia się kluczowy mechanizm dynamicznych cen prądu, który może prowadzić zarówno do oszczędności, jak i do wysokich kosztów, jeśli uczestnicy rynku nie dostosują się do zmieniających się warunków.

Rynek bilansujący odgrywa istotną rolę w systemie energetycznym, ponieważ umożliwia operatorom dostosowanie podaży do aktualnego zapotrzebowania. Ceny na rynku bilansującym mogą znacząco wpływać na decyzje odbiorców i wytwórców. W krajach takich jak Niemcy czy Holandia różnice w cenach między rynkiem hurtowym a bilansującym mogą wynosić nawet 10-krotność standardowej wartości. W Polsce rynek bilansujący został zreformowany w czerwcu 2024 roku, jednak wciąż pozostaje pole do poprawy w zakresie jego efektywności. Nadal zdarzają się sytuacje, w których uczestnicy rynku nieprawidłowo planują swoje zapotrzebowanie, co skutkuje koniecznością podjęcia działań zaradczych przez operatora systemu przesyłowego.

Dobrze zaprojektowany rynek bilansujący powinien motywować do skrupulatnego planowania pracy zasobów oraz odpowiedniej kontraktacji energii na rynku hurtowym. Z kolei źle zaprojektowany system może prowadzić do arbitrażu między rynkiem hurtowym a bilansującym, co destabilizuje system i powoduje dodatkowe koszty dla operatorów oraz odbiorców końcowych. Niewłaściwa strategia bilansowania skutkuje odchyleniami częstotliwości od poziomu znamionowego 50 Hz, co wpływa na stabilność całego europejskiego systemu elektroenergetycznego.

Ceny dynamiczne oznaczają, że cena energii zmienia się w czasie rzeczywistym w zależności od popytu i podaży. Na wpływ tych cen mają szczególne znaczenie czynniki takie jak:

• Poziom zapotrzebowania – w godzinach szczytu ceny rosną, gdyż system jest bardziej obciążony.

• Produkcja z OZE – gdy wieje silny wiatr i świeci słońce, prąd z OZE staje się nadmiarowy, co obniża ceny.

• Koszty wytwarzania – elektrownie węglowe i gazowe mają wysokie koszty zmienne, co powoduje, że ich praca jest opłacalna tylko przy wysokich cenach hurtowych.

W krajach skandynawskich oraz w Niemczech i Holandii ceny energii w różnych godzinach mogą się drastycznie różnić. W Polsce system dynamicznych taryf dopiero się rozwija, a jego skuteczność zależy od wdrożenia nowoczesnych liczników i infrastruktury IT. Stopniowe wdrażanie taryf dynamicznych może pomóc w efektywniejszym wykorzystaniu energii, jednak wymaga to zwiększonej świadomości wśród odbiorców.

– Nierzadko mamy sytuację, w której cena rynkowa znacząco spada, a czasami jest nawet ujemna w momencie, kiedy mocno świeci słońce i wieje wiatr. Wtedy ilość energii elektrycznej z paneli i wiatraków w systemie jest bardzo duża. Taka sytuacja często występuje w okresie letnim w Niemczech – komentuje dla portalu strefabiznesu.pl Michał Stajniak, wicedyrektor Działu Analiz XTB.

– Z drugiej strony mamy sytuację, w której zimą mamy ograniczenia z dostępnością do słońca oraz mamy do czynienia z flautą. Wtedy nie tylko potrzeba prądu z konwencjonalnych źródeł, ale często dochodzi również do sytuacji, w której prąd trzeba sprowadzać zza granicy. W Polsce taka sytuacja występuje regularnie, natomiast w Niemczech powoduje potrzebę sprowadzania prądu np. z Norwegii, co powoduje znaczny wzrost cen w innych rejonach Europy – tłumaczy.

Jak wytwórcy reagują na ceny?

W przypadku wytwórców reakcja na ceny jest naturalna – produkcja energii elektrycznej wiąże się bowiem z koniecznością ponoszenia zmiennych kosztów wytwarzania, takich jak paliwa czy uprawnienia do emisji CO2. Kiedy cena energii spada poniżej kosztów zmiennych, wytwórca może zdecydować się na wyłączenie swojej jednostki, jednak nie zawsze jest to możliwe z uwagi na techniczne ograniczenia pracy elektrowni.

Jednostki konwencjonalne, takie jak elektrownie węglowe czy gazowe, muszą uwzględniać minimalny poziom generacji oraz koszty ponownego uruchomienia bloków. W efekcie mogą one sprzedawać energię poniżej kosztów zmiennych przez kilka godzin, by w dłuższym okresie osiągnąć lepszy wynik finansowy. Nowe regulacje wprowadzają również mechanizmy wsparcia dla OZE, co wpływa na zmniejszenie ekspozycji tych jednostek na dynamiczne zmiany cen.

Jak odbiorcy mogą skorzystać na dynamicznych taryfach?

Nowe taryfy dynamiczne pozwalają gospodarstwom domowym i firmom dostosowywać swoje zużycie do zmieniających się cen. Na przykład:

• Pranie i zmywanie można planować na godziny, gdy energia jest najtańsza.

• Firmy mogą przesuwać procesy produkcyjne na okresy niższych stawek.

• Właściciele samochodów elektrycznych mogą ładować pojazdy w najkorzystniejszych godzinach.

Jednak nie wszyscy konsumenci mają dostęp do taryf dynamicznych. W Polsce większość gospodarstw domowych wciąż korzysta z taryf ze stałą ceną, co ogranicza ich zdolność do korzystania z rynkowych fluktuacji. Dodatkowo odbiorcy indywidualni nie zawsze posiadają infrastrukturę umożliwiającą śledzenie cen w czasie rzeczywistym.

Dynamiczne taryfy niosą zarówno korzyści, jak i ryzyka. Z jednej strony mogą pomóc konsumentom zaoszczędzić na rachunkach za energię, jeśli dostosują oni swoje nawyki do godzin najniższych stawek. Z drugiej strony mogą prowadzić do nagłych i nieprzewidywalnych wzrostów cen, zwłaszcza w okresach wysokiego zapotrzebowania.

Przykładem negatywnego skutku ekspozycji na ceny dynamiczne był kryzys energetyczny w Teksasie w 2021 roku, kiedy ekstremalne warunki pogodowe (atak zimy) spowodowały gwałtowny wzrost cen energii do poziomu 9000 dolarów za MWh. Tego rodzaju skoki cenowe mogą prowadzić do ogromnych kosztów dla odbiorców, którzy nie byli świadomi ryzyka związanego z rynkiem dynamicznym.

W Polsce problemem mogą być także dodatkowe opłaty handlowe i taryfowe, które niwelują potencjalne oszczędności. Wiele osób może też mieć trudność z dostosowaniem swoich nawyków do zmieniających się cen. Istnieje potrzeba zwiększenia edukacji w zakresie funkcjonowania rynku energii, aby konsumenci mogli lepiej dostosować się do nowych warunków.

Dynamiczne ceny energii elektrycznej mają potencjał do rewolucji na rynku energetycznym, ale ich skuteczność zależy od odpowiedniego wdrożenia. Aby uniknąć chaosu i nieprzewidzianych wzrostów rachunków, konieczne jest zwiększenie świadomości odbiorców oraz wprowadzenie rozwiązań chroniących ich przed skrajnymi wahaniami cen. Wprowadzenie inteligentnych systemów zarządzania energią oraz dalsza modernizacja rynku bilansującego mogą zapewnić stabilność cen i bezpieczeństwo dostaw energii. Kwestia równowagi pomiędzy elastycznością cen a ochroną wrażliwych grup odbiorców będzie kluczowa dla dalszego rozwoju rynku dynamicznych taryf.