Lawina zmian w samorządach. Od stycznia gminy mają pełne ręce roboty

Pod koniec grudnia 2024 r. prezydent podpisałustawę o ochronie ludności i obronie cywilnej. Ustawa ma duże znacznie dla bezpieczeństwa mieszkańców i była długo konsultowana przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego aktów prawnych. Według resortu spraw wewnętrznych, przepisy wręcz rewolucjonizują system obrony cywilnej. Co dokładnie się zmieni?

Gminy będą musiały przygotować mieszkańców do obrony przed potencjalnym zagrożeniem

Wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast będą musieli sporządzić i przedstawić radzie gminy informację o stanie przygotowań gminy do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej. Ten dokument powinien być aktualizowany i przedstawiany radnym co dwa lata.

Co istotne, finansowanie zadań ochrony ludności i obrony cywilnej powinno być zaplanowane w budżetach jednostek samorządu terytorialnego. Na finansowanie albo dofinansowanie zadań w tym zakresie gminy otrzymają środki w formie dotacji celowej z budżetu państwa. Dotacja może wynieść do 100 proc. poniesionych kosztów.

Wójtowie i burmistrzowie zostali też zobligowani do organizowania szkoleń i ćwiczeń z zakresu obrony cywilnej. Będą też musieli wspierać programy edukacyjne, które mają nauczyć mieszkańców, jak reagować na potencjalne zagrożenie w gminie.

Kolejną zmianą, która wchodzi w życie od stycznia 2025 r. jest reforma finansowania samorządów. Zgodnie z jej założeniami, głównym źródłem dochodów JST będą dochody podatkowe, a subwencje z budżetu państwa będą miały charakter uzupełniający. Przepisy wprowadziły też definicję "potrzeb finansowych jednostki samorządu terytorialnego", która ma posłużyć do wyliczenia subwencji z budżetu państwa. Ustawa mówi, że potrzeby finansowe JST to suma potrzeb: wyrównawczych, oświatowych, rozwojowych, ekologicznych i uzupełniających.

Na przykład kwota potrzeb oświatowych ma być ustalana w oparciu o kwotę z roku poprzedniego, ale z uwzględnieniem zmiany w zakresie realizowanych zadań oświatowych. Przy naliczaniu subwencji oświatowej do tej pory brano pod uwagę dane z 30 września roku poprzedzającego; w przypadku potrzeb oświatowych mają to być dane z 15 czerwca roku poprzedzającego.

Kwota potrzeb oświatowych będzie dzielona między samorządy według algorytmu określanego co roku przez ministra edukacji. Punktem wyjścia ma tu być kwota, jaką samorząd dostaje na jednego ucznia ( kwota na jednego ucznia zmienia się zależnie od typu i specyfiki szkoły). Co istotne, do obliczania potrzeb oświatowych zostaną włączone wszystkie przedszkolaki, niezależnie od wieku.

Łączna kwota potrzeb oświatowych dla wszystkich samorządów na 2025 r. określona została w ustawie o dochodach JST i wynosi 102,7 mld zł. Jest wyższa o 11,4 proc. w porównaniu do sumy subwencji oświatowej na 2024 r. i dotacji na dofinansowanie wychowania przedszkolnego.

Od 1 stycznia 2025 r. nauczyciele dostaną wyższe pensje. Pamiętajmy jednak, że podwyżki, z wyrównaniem od początku roku, będą wypłacane w ciągu 3 miesięcy po ogłoszeniu ustawy budżetowej. Po uwzględnieniu danych z ustawy budżetowej i okołobudżetowej, średnie wynagrodzenie nauczycieli w 2025 r. wyniesie: w przypadku nauczycieli początkujących - 6672,31 zł (o 317,73 zł więcej niż obecnie), mianowanych - 7826,14 zł (więcej o 372,67 zł), a dyplomowanych - 10000,07 zł (więcej o 476,19 zł). Na średnie wynagrodzenie nauczyciela składa się wynagrodzenie zasadnicze i wszystkie dodatki (m.in. za wysługę lat, funkcyjny, motywacyjny, a także nadgodziny, nagrody i trzynastki). Samorządy są rozliczane z zapewnienia nauczycielom średniego wynagrodzenia, ale brana jest tu pod uwagę kwota przeznaczona w sumie na pensje nauczycieli w danej grupie awansu zawodowego. Natomiast kwota bazowa dla nauczycieli, według przepisów, ma zostać podniesiona z 5176,02 zł do 5434,82 zł.

W przypadku osób kierujących m.in. samorządowymi jednostkami organizacyjnymi podstawa ustalenia maksymalnej wysokości wynagrodzenia miesięcznego w 2025 r. będzie wynosiła 5938,20 zł. Oznacza to wzrost o ponad 480 zł w stosunku do ubiegłego roku, kiedy to podstawą do wyliczeń było przeciętne wynagrodzenie w czwartym kwartale 2020 r. wynoszące 5457,98 zł.

W ustawie budżetowej przewidziano również 5-proc. podwyżki dla całej sfery budżetowej, w tym funkcjonariuszy, żołnierzy, pracowników ministerstw, urzędów.

Pod koniec ubiegłego roku weszły w życie nowe przepisy dotyczące elektromobilności i paliw alternatywnych. Jednostki samorządu terytorialnego, z wyłączeniem gmin i powiatów, których liczba mieszkańców nie przekracza 50 tys., będą musiały posiadać auta elektryczne do obsługi zadań urzędowych – ich udział będzie musiał wynosić co najmniej 22 proc. Taki wymóg dotyczyć będzie też naczelnych i centralnych urzędów administracji państwowej.

Ponadto w miastach, w których liczba mieszkańców jest większa niż 100 tys., ustawa wprowadza obowiązek ustanawiania stref czystego transportu, w przypadku przekroczenia dopuszczalnego poziomu dwutlenku azotu w powietrzu. Rada gminy za pomocą uchwały będzie mogła pozwolić pojazdom, które nie spełniają norm ekologicznych, na wjazd do strefy za pobraniem opłaty. Nowe przepisy zakładają, że wielkość stref czystego transportu zostanie określona przez samorządy.

Inną ważną regulacją, która weszła w życie 1 stycznia, jest ustawa o doręczeniach elektronicznych. Przepisy w tym przypadku wprowadziły długi okres przejściowy, który potrwa do 31 grudnia 2025 r. To czas, aby podmioty zobowiązane do stosowania e-Doręczeń, w tym samorządy, dostosowały się do nowych rozwiązań. E-Doręczenia to elektroniczny odpowiednik tradycyjnych przesyłek listowych za potwierdzeniem odbioru. Obowiązek prowadzenia korespondencji w ten sposób będą miały wszystkie podmioty publiczne oraz duża grupa podmiotów niepublicznych.

Inną istotną dla samorzadów zmianą jest reforma w klasyfikacji budżetowej. Zmiany mają charakter przede wszystkim techniczny i dotyczą m.in. usystematyzowania dochodów gminnych. Samorządy będą jednak musiały dostosować swoje uchwały budżetowe na rok 2025 do nowych wymogów. Mają na to czas do 31 marca 2025 r.

Źródło: PAP, MSWiA, ustawa o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2025