Pieniądze z opłaty cukrowej i podatku od małpek trafiły nie tam, gdzie powinny

NIK przeprowadził kontrolę w centrali NFZ, trzech oddziałach wojewódzkich Funduszu, Krajowym Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (KCPU) oraz w wybranych gminach i urzędach skarbowych. Wyniki kontroli wskazują na nieprawidłowości w wydatkowaniu środków z opłat cukrowej i alkoholowej.

W latach 2021-2023 wpływy z tych opłat wyniosły łącznie ponad 5,2 mld zł. Środki te miały zasilić budżet NFZ i wspierać leczenie skutków zdrowotnych spożycia napojów słodzonych i alkoholu. Jednak, jak podkreśla NIK, w rzeczywistości miały charakter fiskalny i stały się kolejnym źródłem finansowania ogółu świadczeń zdrowotnych, nie prowadząc do realnego wzrostu wydatków na leczenie negatywnych skutków spożycia tych produktów.

NIK zauważył, że w NFZ nie stworzono osobnego systemu monitorowania, ewidencjonowania i rozliczania wpływów z opłat cukrowej i alkoholowej. Prezes NFZ nie monitorował efektów działań finansowanych z tych opłat ani ich wpływu na zdrowie społeczeństwa.

Opłata cukrowa, wprowadzona 1 stycznia 2021 roku, miała być przeznaczana na edukację, profilaktykę oraz leczenie pacjentów z nadwagą i otyłością. W latach 2021-2023 NFZ otrzymał z tego tytułu 4,5 mld zł. Podobnie, podatek od małpek, wprowadzony tego samego dnia, przyniósł 1,5 mld zł, z czego połowa miała być przeznaczona na edukację, profilaktykę oraz świadczenia zdrowotne w zakresie opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień.

Z raportu wynika, że gminy, które otrzymały blisko 760 mln zł z opłaty alkoholowej, wydatkowały te środki zgodnie z przeznaczeniem, na profilaktykę i rozwiązywanie problemów alkoholowych. Jednak Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom nie zawsze prawidłowo wykorzystywało środki z opłat alkoholowych.

W latach 2022-2024 (I kwartał) z kwoty 28,7 mln zł, aż 1,1 mln zł wydatkowano niezgodnie z przeznaczeniem, m.in. na badanie dobrostanu ukraińskich matek i dzieci oraz na profilaktykę narkomanii i uzależnień behawioralnych. Kontrolerzy NIK ustalili także, że pracownicy KCPU wykonywali dodatkową, płatną pracę na rzecz podmiotów realizujących zadania finansowane z opłat alkoholowych.

Ministerstwo Zdrowia odniosło się do uwag NIK, podkreślając, że Izba "błędnie dokonała uproszczenia interpretacji ustawy dotyczącej działań NFZ". Resort wyjaśnił, że Fundusz może przeznaczać środki z opłaty od środków spożywczych na działania edukacyjne i profilaktyczne oraz na świadczenia zdrowotne związane z utrzymaniem i poprawą stanu zdrowia świadczeniobiorców z chorobami rozwiniętymi na tle niewłaściwych wyborów zdrowotnych.

W odniesieniu do działań KCPU, ministerstwo stwierdziło, że "istnieje mechanizm uzależnienia, natomiast środek, od którego pacjent się uzależnia, może być różnorodny". Resort podkreślił, że nie można wykluczyć sytuacji, w której uzależnienie od alkoholu prowadzi do uzależnienia od innych substancji.

Źródło: PAP