Spadek z długami. Czy opłaca się go przyjąć? Są sytuacje, kiedy można na tym zarobić

Prawo spadkowe jest zapisane w księdze czwartej Kodeksu Cywilnego.

- Reguluje on zasady dotyczące dwóch rodzajów dziedziczenia: dziedziczenia ustawowego, w którym spadkobiercy są powołani do spadku na podstawie przepisów ustawy, oraz dziedziczenia testamentowego, w którym spadkobiercy są wskazani w testamencie. Kodeks Cywilny odnosi się w szczególności do kwestii dziedziczenia przez małżonka, dzieci, rodzeństwo i inne osoby blisko związane z zmarłym, ale również takie, które nie są krewnymi zmarłego – mówi radca prawny Jacek Czajkowski, ekspert Intrum.

Obie opcje się różnią przede wszystkim wolą zmarłej osoby.

Dziedziczenie ustawowe, jeśli chodzi o całość spadku, ma miejsce, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu lub gdy żadna z osób wymienionych w testamencie nie może, lub nie chce być spadkobiercą. Gdy zaś nie został pozostawiony żaden testament, to obowiązuje dziedziczenie ustawowe, uregulowane przepisami prawa cywilnego.

Te przepisy określają, kto, w jakiej części i w jakiej kolejności dziedziczy po zmarłym - czyli kolejność dziedziczenia. Kodeks Cywilny włącza do grona spadkobierców ustawowych:

• małżonka,
• zstępnych (potomków),
• rodziców,
• rodzeństwo,
• zstępnych (potomków) rodzeństwa spadkodawcy,
• dziadków,
• pasierbów,
• gminę,
• Skarb Państwa.

Dziedziczenie testamentowe wyłącza dziedziczenie przez spadkobierców ustawowych. W ten sposób spadkodawca jasno wybiera osoby, co do których chce, by po nim dziedziczyły.

- Spadkodawca może wyznaczyć jedną lub więcej osób do dziedziczenia całego spadku, lub jego części w określonych proporcjach. Sam testament może mieć formę zwykłego dokumentu pisemnego, co oznacza, że spadkodawca spisuje go własnoręcznie, podpisuje i datuje. Może być także sporządzony w formie aktu notarialnego. Nie jest możliwe sporządzanie wspólnych testamentów; każdy testament może zawierać rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy - wyjaśnia radca prawny Jacek Czajkowski.

W przypadku testamentu decyduje wola spadkodawcy co do wyboru spadkobierców.

Osoba, która zostaje obdarzona spadkiem zgodnie z obowiązującym prawem, ma trzy opcje do wyboru:

• może zdecydować się na jego odrzucenie,
• przyjęcie go z tzw. korzyścią inwentarza,
• bezpośrednio przyjęć dziedziczony majątek.

W każdej z tych sytuacji mamy 6 miesięcy na podjęcie decyzji. Jeśli nie podejmiemy żadnego z działań - uznaje się, że spadek został automatycznie przyjęty z korzyścią inwentarza.

Decyzja co do wyboru wersji spadku wpłynie na to, jakie aktywa zostaną odziedziczone oraz na poziom odpowiedzialności za ewentualne długi spadkodawcy.

Jeśli spadek odrzucimy - nie będziemy musieli ponosić odpowiedzialności za spłatę długów spadkodawcy. Nie będziemy mieli również możliwości uczestniczenia w podziale majątku.

Drugą opcją jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Główną koncepcją tego rozwiązania jest ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkodawcy do wartości pozostawionego przez niego majątku. Oznacza to, że jeśli spadkodawca nie pozostawił majątku - nie trzeba będzie spłacać jego długów.

Jeśli natomiast zdecydujemy się przyjąć spadek w ramach dziedziczenia - trzeba pamiętać, że to podejście wiąże się z pełną odpowiedzialnością za zobowiązania spadkodawcy. Za to jednocześnie umożliwia pełne dziedziczenie praw majątkowych wynikających ze spadku. Ta opcja wydaje się najmniej oczywista i dlatego często trudno sobie wyobrazić jej konsekwencje.

Wyobraźmy sobie taką sytuację. Zostajemy poinformowani o śmierci dziadka, który w swoim testamencie wymienia ciebie jako wyłącznego spadkobiercę. Nie jesteście w bliskim kontakcie, stąd mamy tylko mgliste rozeznanie, jakim majątkiem dysponował. Wiadomo, że posiadał mieszkanie, ale mógł mieć również niezapłacone rachunki lub inne zadłużenia.

– Najlepiej jest zacząć od znalezienia informacji w osobistych dokumentach pozostawionych przez zmarłego. Można w nich znaleźć podpisywane umowy pożyczek lub innych zobowiązań finansowych. Jeśli spadkodawca posiadał mieszkanie, warto sprawdzić, czy zapisy dotyczące zobowiązań w spółdzielni lub innych opłatach były regulowane terminowo, czy też pozostawił długi i jak duże są te zaległości – tłumaczy radca prawny Jacek Czajkowski, ekspert Intrum.

Jak dodaje, podobnie sprawdzić można sytuację u dostawców usług, takich jak Internet, woda czy prąd.

Kolejnym krokiem jest weryfikacja księgi wieczystej, jeśli spadkodawca posiadał nieruchomość. Są one publicznie dostępne w systemie Elektronicznych Ksiąg Wieczystych na stronie rządowej ekw.ms.gov.pl. Księgi wieczyste mogą nam także dostarczyć informacji, czy nie toczyły się postępowania komornicze przeciwko zmarłemu oraz czy na nieruchomości zostały ustanowione hipoteki zabezpieczające spłatę zobowiązań zaciągniętych przez spadkodawcę.

Ustalenie, czy spadek jest zadłużony, może być trudne i czasochłonne. W przypadku braku pełnej wiedzy na temat masy spadkowej najlepszym rozwiązaniem jest złożenie wniosku w sądzie o przeprowadzenie spisu inwentarza po zmarłym. To postępowanie może potrwać pewien czas, ponieważ spis inwentarza jest przeprowadzany przez komornika na zlecenie sądu. Dodatkowo trzeba wtedy uwzględnić koszty tego procesu, w tym opłaty za złożenie wniosku, pracę komornika oraz ewentualne wynagrodzenie dla biegłego sądowego, jeśli spadek obejmuje również nieruchomości.

- Przeprowadzenie spisu inwentarza pomoże określić, czy rzeczywiście masz do czynienia z dziedziczeniem długów i jeśli tak, czy zadłużenie jest niższe od wartości majątku, który można przejąć w ramach spadku. Choć to postępowanie generuje dodatkowe koszty, dostarcza również odpowiedzi na pytanie, czy opłaca się przyjąć spadek po zmarłym - dodaje radca prawny Jacek Czajkowski, ekspert Intrum.

Proces sporządzania spisu inwentarza dotyczy zarówno aktywów (czyli majątku, który spadkodawca posiadał), jak i pasywów (czyli zobowiązań lub długów) spadku. Wniosek o wydanie decyzji o przeprowadzenie spisu inwentarza może zostać złożony przez osobę, która jest w stanie udowodnić swoje prawo do spadku, zachowku, zapisu w testamencie, jest wykonawcą testamentu lub posiada udokumentowane roszczenia finansowe przeciwko spadkodawcy.

Podobnie koszty związane z przeprowadzeniem spisu inwentarza ponosi zazwyczaj osoba, która złożyła wniosek o jego sporządzenie. Są one kalkulowane na podstawie stawki godzinowej pracy osób zaangażowanych w ten proces.

Jeśli spadek obejmuje na przykład nieruchomość lub firmę, komornik może również powołać biegłego do dokonania rzeczowej wyceny, a jej koszty również zostaną poniesione przez osobę składającą wniosek.

Jeżeli w spadku otrzymujemy nieruchomość wycenianą na kwotę 500 tys. zł oraz niezapłacone rachunki na 30 tys. zł - prosty rachunek wskazuje, że opłaca się przyjąć spadek. Cena mieszkania znacząca przekracza zadłużenie. Co jednak, jeżeli na koncie bankowym nie mamy dostępnych funduszy, by to zadłużenie natychmiastowo spłacić?

- Każda osoba, która dziedziczy majątek obciążony długami, jest zobowiązana do uregulowania tych zaległych zobowiązań na tych samych warunkach, które obowiązywałyby osobę, która je pierwotnie zaciągnęła. Jeśli zmarły nie regulował systematycznie swoich długów, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że w pewnym momencie skontaktuje się z nami firma windykacyjna. Jeśli wiemy, że miała ona już wcześniej kontakt z osobą, która była pierwotnym dłużnikiem, to warto samemu się najpierw do niej zwrócić – tłumaczy radca prawny Jacek Czajkowski.

Jak dodaje - windykatorowi zależy na uregulowaniu zobowiązań, dlatego powinien zaproponować możliwy do zrealizowania plan spłaty z poszanowaniem sytuacji spadkobiercy.

Na podjecie decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jest 6 miesięcy. Ten czas można wykorzystać na zdobycie jak największej liczby informacji, a także zasięgnięcie porad ekspertów od spraw prawnych oraz finansowych. Może się w końcu okazać, że spadek obciążony długiem będzie opłacalny i powiększy nasz majątek.