Sprawa sprzecznych orzeczeń spadkowych zostanie uporządkowana. Jakie zmiany przewidziano w prawie?

Na stronie Kancelarii Premiera poinformowano, że nad projektem nowelizacji Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu postępowania cywilnego pracuje resort sprawiedliwości, a konkretnie wiceminister Zuzanna Rudzińska-Bluszcz. Rząd planuje przyjąć projekt w czwartym kwartale tego roku.

Z zapowiedzi zawartej w wykazie prac rządu wynika, że w projekcie ma zostać zaproponowana możliwość uchylenia z urzędu przez sąd ponownego postanowienia spadkowego w odniesieniu do tego samego spadku. „Nowe postępowanie przewidziane zostało jako celowe, prowadzące do usunięcia z obrotu prawnego postanowienia, które nigdy nie powinno zostać wydane” – zaznaczono.

Niedawno w sprawie problemu sprzecznych orzeczeń spadkowych interweniował w Ministerstwie Sprawiedliwości Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek. „Nadal aktualny jest problem współwystępowania w obrocie prawnym kilku prawomocnych postanowień sądowych stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie. Wymaga on systemowego rozwiązania i interwencji na szczeblu ustawowym” – podkreślał.

Kwestia ta uwypukliła się szczególnie po wprowadzeniu w 2018 roku instytucji skargi nadzwyczajnej. Duża część wpływających do RPO wniosków w sprawach wniesienia takich skarg do Sądu Najwyższego, a także skarg nadzwyczajnych uwzględnionych przez SN, dotyczy właśnie spraw spadkowych. Do Biura RPO wpływa też bardzo dużo wniosków o wznowienie sprawy w takich sytuacjach. Skargi nadzwyczajne w takich sprawach składał też Prokurator Generalny.

Sytuacje te wynikają z błędów sądów, gdy na przykład na wniosek jednego spadkobiercy sąd orzeka w sprawie spadku, a następnie - za kilka lat - często ten sam sąd ponownie orzeka w rozstrzygniętej już sprawie na wniosek innego ze spadkobierców. Powoduje to niejednoznaczność co do spadku i praw spadkobierców.

W zapowiedzi projektu napisano, że wprowadzenie takiego nowego trybu postępowania umożliwiającego uchylanie orzeczeń spadkowych wydanych w sprawach już wcześniej rozstrzygniętych jest tym bardziej niezbędne, ponieważ dotychczasowe instrumenty prawne w pełni nie zapewniają takich możliwości.

Dotychczas są dwa instrumenty prawne służące uchylaniu takich orzeczeń. W przypadku skargi o wznowienie postępowania jest jednak bardzo krótki termin na jej wniesienie, zaś w przypadku skargi nadzwyczajnej wkrótce zmienią się przepisy i brak będzie możliwości wnoszenia takich skarg od starszych orzeczeń zapadłych na przykład przed dekadą.

Tymczasem problem dotyczy zwykle dawniejszych spadków i starszych orzeczeń. „Istniejącym aktualnie zasadniczym mechanizmem prewencyjnym służącym zapobieganiu wydawania dwóch postanowień spadkowych co do tego samego spadku jest Rejestr Spadkowy prowadzony przez Krajową Radę Notarialną oraz obowiązek sądów zarówno dokonywania wpisów w rejestrze co do wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jak i badania wpisów w tym rejestrze przez sąd w chwili wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku” – wskazano. Przypomniano, że Rejestr Spadkowy w odniesieniu do sądowych postanowień spadkowych funkcjonuje jednak dopiero od 2016 roku.

Ponadto zapowiadany projekt ma zreformować zasady sporządzania testamentów ustnych. „Zmiana ta powinna przyczynić się do ograniczenia podejmowanych prób fałszowania testamentów ustnych” – podkreślono.

Ponadto skrócone m.in. mają zostać znacznie terminy na spisanie takiego testamentu. „Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu, treść oświadczenia woli spadkodawcy powinna być spisana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od jego sporządzenia przez jednego ze świadków, z podaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia woli, miejsca i daty sporządzenia pisma oraz wskazaniem okoliczności uzasadniających sporządzenie testamentu ustnego” – czytamy w zapowiedzi.

W projekcie jest też planowane dodanie Projekt do Kodeksu cywilnego przepisu „regulującego nowy sposób sporządzenia testamentu ustnego – testament ustny audiowizualny”. „Będzie on utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, umożliwiającym ich odtworzenie” – zauważono.

Zmienią się mają także przepisy odnoszące się do testamentów wojskowych. Likwidacji ma zaś ulec - archaiczny już obecnie - typ tzw. testamentu podróżnego.