Zmiana prawa: jest paragraf na sprzedających na prezentacjach cudowne garnki, kołdry itp. Oszukani łatwiej odzyskają pieniądze

Z dniem 30 czerwca 2022 roku weszła w życie ustawa nowelizująca przepisy kodeksu cywilnego, między innymi w zakresie instytucji wyzysku oraz terminów przedawnienia związanych z ugodowym rozstrzyganiem sporów.

Na wprowadzenie zmian w kodeksie, zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy, miał wpływ przede wszystkim proceder nakłaniania osób starszych do nabywania rzeczy ruchomych codziennego użytku (m.in. garnków, patelni, pościeli). Stosowane przez sprzedawców techniki marketingowe, niejednokrotnie mające charakter manipulacji, miały utrudniać rozważenie oferty, co z kolei skutkowało zawarciem umowy sprzedaży pod wpływem sugestii, bez potrzebnego namysłu.

Na czym polegają zmiany w kodeksie cywilnym wyjaśniają: Jakub Nowosielski – aplikant adwokacki oraz Bartosz Grube - adwokat.

Instytucja wyzysku uregulowana w art. 388 k.c. miała dotychczas zastosowanie w sytuacjach, gdy jedna ze stron umowy, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub nieoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia.

Często bowiem bezwartościowe lub mało wartościowe towary sprzedawane były po cenach znacząco przekraczających ich realną wartość, przy jednoczesnych zapewnieniach sprzedawców o niezwykłych właściwościach produktów. W takich przypadkach strona poszkodowana mogła żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia.

Nowa regulacja wprowadza dodatkową przesłankę wyzysku, a mianowicie brak dostatecznego rozeznania drugiej strony co do przedmiotu umowy. W uzasadnieniu projektu zmian wskazywano, że umiejętne przedstawienie niekorzystnej oferty mogło wywołać przeświadczenie o jej atrakcyjności.

Jednocześnie poszkodowany pozostawał w przekonaniu o braku konieczności weryfikacji oferty przed zawarciem umowy. Dołożenie do tego presji czasu sprawiało, że strona wyzyskana nie miała możliwości uzyskania odpowiedniej wiedzy przez chociażby porównanie oferty, w efekcie czego nie była świadoma konsekwencji zawarcia danej umowy. Z tych względów zadecydowano o rozszerzeniu katalogu sytuacji, w których można mówić o wyzysku.

Dotychczas unieważnienie umowy było możliwe dopiero w ostateczności, tzn. gdyby żądanie zmniejszenia świadczenia poszkodowanego lub zwiększenia należnego mu świadczenia było nadmiernie utrudnione. W praktyce poszkodowani mogli więc przede wszystkim dochodzić zwrotu części zapłaconej, znacznie wygórowanej za dany towar kwoty. W nowym stanie prawnym strona poszkodowana ma większą swobodę w wyborze roszczenia. Unieważnienie umowy stało się bowiem kolejną z możliwości oraz niezależną od innych, dostępnych dla poszkodowanych.

Nowością w kodeksie cywilnym jest także wprowadzenie domniemania, które ułatwi poszkodowanym udowadnianie swoich roszczeń. Zgodnie z nowelizacją, jeżeli wartość świadczenia jednej ze stron w chwili zawarcia umowy przewyższa co najmniej dwukrotnie wartość świadczenia wzajemnego, to domniemywa się, że przewyższa je w stopniu rażącym. Nowe przepisy wydłużają również termin dochodzenia roszczeń z tytułu wyzysku. Uprawnienia poszkodowanej strony będą wygasać bowiem dopiero z upływem trzech lat od dnia zawarcia umowy, w miejsce dotychczasowych dwóch lat. W przypadku konsumentów termin ten został wydłużony do lat sześciu.

obligacje

Wprowadzone zmiany należy ocenić pozytywnie. Nowe przepisy z dużym prawdopodobieństwem wpłyną na zmniejszenie sytuacji, w których będzie dochodzić do wyzysku, choć nie wyeliminują tego zjawiska całkowicie. Wprowadzone zostały bowiem jedynie pewne uproszczenia i udogodnienia dla poszkodowanych w zakresie dochodzenia roszczeń.

Twierdzenie jednak, że głównym beneficjentem zmian będą seniorzy lub ogólnie konsumenci, jest zdecydowanie na wyrost. Możliwość żądania unieważnienia umowy niezależnie od spełnienia dodatkowych warunków jest zmianą w dobrym kierunku. Nie można jednak mówić o istnieniu nowego uprawnienia, a jedynie o przemodelowaniu dotychczasowych rozwiązań, z korzyścią dla poszkodowanych.

Najistotniejsze wydaje się wprowadzenie domniemania rażącego przewyższania wartości świadczenia jednej ze stron. Powyższe spowoduje, że to na sprzedawcy będzie spoczywał ciężar udowodnienia, że cena towaru nie przewyższa w stopniu rażącym jego wartości. To z kolei będzie znacznym ułatwieniem dla poszkodowanych podczas procesu sądowego.

Dalej idących gwarancji bezpieczeństwa dla konsumentów dopatrywać się można w rządowym projekcie ustawy nowelizującej ustawy konsumenckie, który przyjęty został na posiedzeniu Rady Ministrów w czerwcu br. Choć projekt czeka jeszcze cały proces legislacyjny, to jego założenia przewidują m. in. zakaz sprzedaży usług finansowych podczas pokazu sprzedażowego czy zakaz przyjmowania przez przedsiębiorcę zapłaty za zakupiony towar przed terminem do odstąpienia od umowy w przypadku, gdy sprzedaż następuje podczas pokazu, wycieczki czy niezapowiedzianej wizyty w miejscu zamieszkania konsumenta.

Zmiany w przepisach kodeksu cywilnego nastąpiły także w zakresie terminów przedawnienia. Dotychczas wszczęcie mediacji lub zawezwanie do próby ugodowej powodowało przerwanie biegu przedawnienia, przez co termin był każdorazowo liczony na nowo. W nowym stanie prawnym wszczęcie mediacji lub zawezwanie do próby ugodowej jedynie zatrzyma bieg terminu przedawnienia na czas trwania mediacji lub postępowania pojednawczego, lecz nie sprawi, że termin ten rozpocznie bieg od nowa.