Nie każdy może uniknąć zapłacenia podatku od spadku po zmarłym rodzicu. Wzrost wartości nieruchomości powiększy zobowiązanie

Problem może dotyczyć sporej grupy osób, które w ostatnich latach postanowiły, bądź noszą się z zamiarem uregulowania spraw majątkowych po zmarłych rodzicach, dzieciach czy małżonkach, a wcześniej z różnych powodów latami zwlekały. Sprawa jest poważna, ponieważ urząd obliczy należny podatek od spadku, biorąc pod uwagę nie datę śmierci zmarłego, a dzień uprawomocnienia się wyroku sądu.

- To może mieć kolosalne znaczenie w przypadku dziedziczenia mieszkań czy domów, których wartość w ostatnich latach mocno wzrosła - ostrzega Artur Adamski, doradca ds. nieruchomości.

Osoby, które zdecydują się na rozpoczęcie postępowania spadkowego powinny zapoznać się z przepisami prawa obowiązującymi nie tyle obecnie, co w dniu śmierci rodzica czy małżonka, bo to one są właściwe do rozstrzygnięcia takiej sprawy. Zwolnienie od podatku w związku z nabyciem własności rzeczy lub praw majątkowych przez najbliższych spadkodawcy tj. małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę w drodze m. in. dziedziczenia przewidziane w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn wprowadziła bowiem dopiero nowelizacja dokonana ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Przepisy te weszły w życie w dniu 1 stycznia 2007 r. Niestety na ulgę nie mogą liczyć nawet ci, którzy stracili kogoś bliskiego w okresie od daty uchwalenia nowego prawa do jego wejścia w życie.

- Zgodnie z przepisami przejściowymi zawartymi w ustawie nowelizującej (art. 3 ust.1 tej ustawy) do nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych, które nastąpiło przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy ustawy wymienionej w art. 1, w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy - wyjaśnia adwokat Marek Bednarczyk z Kancelarii Adwokackiej Bednarczyk i Sokołowski sp.j.

- Oznacza to, że jeżeli nabycie spadku nastąpiło przed dniem 1 stycznia 2007 r. to do tego nabycia stosuje przepisy ustawy od podatku od spadków i darowizn w brzmieniu sprzed nowelizacji. Natomiast w myśl polskiego prawa spadkowego nabycie spadku następuje z chwilą otwarcia spadku (art. 925 KC). Spadek zaś otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924KC). Reasumując, jeżeli zatem śmierć spadkodawcy i tym samym nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez spadkobiercę miały miejsce przed wejściem w życie nowych przepisów, tj. przed 1 stycznia 2007 r., należy sytuację spadkobiercy rozpatrywać z uwzględnieniem przepisów obowiązujących przed dniem 1 stycznia 2007 r. - dodaje ekspert.

Niektórym osobom może się jednak wydawać, że w takim przypadku, gdy postępowanie spadkowe kończy się w nowym porządku prawnym, a śmierć nastąpiła w czasie obowiązywania wcześniejszych regulacji, powinna zostać zastosowana zasada Lex retro non agit (z łac. prawo nie działa wstecz) – paremia prawnicza określająca zakaz retroaktywności prawa. Tym bardziej, że nowe przepisy są znacznie korzystniejsze dla spadkobierców od tych obowiązujących przed 1 stycznia 2007 roku. Niestety.

- Wszelkie wątpliwości w tej kwestii rozwiewa orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego - mówi mecenas Bednarczyk. - W wyroku z dnia 23 maja 2014 r. (II FSK 1348/12) NSA wyjaśnił, że ze zwolnienia wprowadzonego w art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - podatnicy mogą korzystać od dnia 1 stycznia 2007 r. Moment zatem nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych należy ustalać w oparciu o regulacje wynikające z ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. Przy nabyciu w drodze dziedziczenia decydujące znaczenie będzie mieć data śmierci spadkodawcy - podkreśla adwokat.

Na spadkobierców czeka jeszcze jedna niemiła niespodzianka. Chodzi o datę powstania obowiązku podatkowego. I tu zaczynają się prawdziwe ludzkie dramaty. Pani Elżbieta (imię zostało zmienione na prośbę czytelniczki) w chwili śmierci ojca w 1997 r. była niepełnoletnia. Z uwagi na to, że z matką i z resztą rodzeństwa dalej zamieszkiwały wspólną nieruchomość uznały, że nie warto przeprowadzać postępowania spadkowego. Tym zajęła się ona sama dopiero po śmierci drugiego z rodziców. Jakie było jej zdziwienie, gdy okazało się, że nie tylko będzie musiała zapłacić podatek, ale jeszcze obliczany on będzie na podstawie wartości nieruchomości, nie z chwili śmierci ojca, która wynosiła 300 tys. zł, ale według cen rynkowych z 2022 r. tj. ponad 1.5 mln zł, bo wówczas uprawomocniło się orzeczenie sądu dotyczące nabycia przez nią spadku. Dlaczego tak się dzieje?

- Bez znaczenia dla stosowania zwolnienia z art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn - czy to w wersji obowiązującej do dnia 31 grudnia 2006 r., czy też znowelizowanej - pozostaje data powstania obowiązku podatkowego, w tym także wynikająca z art. 6 ust. 4 wskazanej ustawy (tj uprawomocnienie się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku) - mówi mecenas Bednarczyk. - Odnosząc się natomiast do chwili, według której ustala się wysokość podstawy opodatkowania, to wynika ona wprost z art. 7 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, który stanowi, że podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych, po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego - dodaje adwokat.

Zarówno w starym jak i nowym porządku prawnym fiskus oblicza zatem wysokość podatku na dzień uprawomocnienia się postanowienia sądu. Często w przypadku oszacowania wartości nieruchomości wiąże się to z powstaniem wyższego zobowiązania podatkowego. Rzadko bowiem zdarza się, że wartość gruntów, domu czy mieszkania spada.

Artur Adamski, doradca nieruchomości zaleca jednak spokój.

- Po pierwsze, wyliczając zobowiązanie, urząd bierze pod uwagę prawdziwą cenę tj. transakcyjną, czyli zbliżoną do kupowanych/sprzedawanych, podobnych nieruchomości, a nie ofertową, która niekiedy jest przeszacowana. Podatnik może też starać się udowodnić, że wzrost ceny nieruchomości wynika m.in. z poniesionych przez niego nakładów. Wówczas urząd będzie mógł obniżyć wysokość podatku, odliczając poniesione nakłady. Dlatego warto trzymać wszystkie rachunki związane z remontem.

A co w sytuacji, gdy rachunki wylądowały w koszu? Jak udało się nam dowiedzieć, w takiej sytuacji warto złożyć wniosek do skarbówki o możliwość przedstawienia dokumentacji zdjęciowej stanowiącej dowód pośredni na poniesione nakłady, wraz z oświadczeniem o gotowości zeznań świadków w tym zakresie, jeśli tacy istnieją.

Na koniec dobra wiadomość: jeśli podatek od spadku dotyczy nieruchomości, która jest jedynym miejscem zamieszkania podatnika, i oświadczy on na piśmie, że nie zamierza pozbywać się jej przez kolejnych pięć lat to urząd skarbowy może zastosować zerową stawkę wspomnianego podatku i tym samym odstąpić od jego pobrania. W gorszej sytuacji są osoby zamieszkujące gdzie indziej i posiadające także drugą nieruchomość. Wówczas mogą jedynie wnioskować o zmniejszenie obowiązku podatkowego poprzez przedstawienie wspomnianej dokumentacji poświadczającej poniesione nakłady na nieruchomość. Jest też szansa, że urząd przychyli się wniosku o rozłożenie zobowiązania podatkowego na raty.