Płaca minimalna a ubóstwo w Polsce. To warto wiedzieć o emeryturach i zasiłkach [WYWIAD]

Jak nowa płaca minimalna wpłynie na ubóstwo?

Jeśli przyjmiemy definicję, że w Polsce człowiek żyjący w ubóstwie to ten, któremu należy się zasiłek (żyjący w ubóstwie ustawowym), o dochodzie niższym niż 574 zł w gospodarstwie jednoosobowym, 483 zł w gospodarstwie dwuosobowym, a w rodzinie z trójką dzieci poniżej 502 zł (dane dotyczące 2017 r. z ustawy o pomocy społecznej), to widzimy, że ustawodawca nakreślił granicę ubóstwa na dość niskim poziomie. Inaczej mówiąc, trudno jest przetrwać miesiąc za kwotę, która uprawnia do ustawowego zasiłku.

Czy wskutek wyższej płacy minimalnej zmniejszy się liczba osób kwalifikujących się do świadczeń społecznych?

W codziennej praktyce najbardziej rozpoznawalne jest pojęcie zasiłku z opieki społecznej, który przyznawany jest osobom znajdującym się w tzw. ubóstwie ustawowym. Jest to poziom dochodów na osobę, przy których państwo, ale głównie samorządy, mają obowiązek wypłacania zasiłków. W Polsce ustalanie poziomu tego ubóstwa powierzono Instytutowi Pracy i Spraw Socjalnych. Tę kwotę po konsultacjach z Radą Dialogu Społecznego rząd aktualizuje co 3 lata i ogłasza w rozporządzeniu Rady Ministrów.

W 2018 r. przyjęto np., że wynosi ona 701 zł dla osoby samotnie gospodarującej i 528 zł dla osoby żyjącej w rodzinie, a maksymalna kwota zasiłku stałego to z kolei 545 zł. Tak ustalone kwoty ubóstwa ustawowego nie korespondują z dochodem uzyskiwanym jako płaca minimalna, ponieważ dotyczą osoby prowadzącej jednoosobowe gospodarstwo domowe. Natomiast, gdy płacę minimalną uzyskuje osoba żyjąca w gospodarstwie wieloosobowym, podniesienie jej odpowiednio rozkłada się na wszystkie osoby w tym gospodarstwie. Tą osobą może być niezarobkujące dziecko lub osoba starsza, której wysokość płacy minimalnej bezpośrednio nie dotyczy, gdyż zarabiają rodzice lub bliscy wspólnie prowadzący gospodarstwo domowe.

Dla których grup społecznych podwyżka płacy minimalnej ma najmniejsze znaczenie?

Nie mamy w Rocznikach Statystycznych danych o liczbie osób w gospodarstwach wieloosobowych uzyskujących płacę minimalną. Wiemy jednak, że najniższy przeciętny dochód do dyspozycji na osobę wykazywały w 2017 r. gospodarstwa domowe rencistów (1238 zł), których nie dotyczy płaca minimalna. Na drugim miejscu były gospodarstwa rolników z dochodem do dyspozycji wynoszącym 1544 zł, których płaca minimalna nie dotyczy wprost. Na trzecim miejscu mieliśmy zaś gospodarstwa pracowników (prawdopodobnie na stanowiskach robotniczych, co można tylko przypuszczać, gdyż w Roczniku Statystycznym ta zróżnicowana grupa pokazywana jest jako całość), których płaca minimalna dotyczy, z dochodami w wysokości 1564 zł.

Najwyższy udział w dochodach do dyspozycji dochodów uzyskiwanych z pomocy społecznej (bez emerytur i rent) miały gospodarstwa rolników (9 proc.), pracowników (7 proc.) - przypuszczalnie głównie na stanowiskach robotniczych i rencistów (6,7 proc.). Te oparte na dedukcji obliczenia pokazują, że grupy społeczne dotknięte zjawiskiem ubóstwa, których płaca minimalna dotyczy w mniejszym stopniu, w 2017 r. tworzyli przede wszystkim rolnicy i renciści. Natomiast największą grupą społeczną, której dotyczyła podwyżka płacy minimalnej brana pod uwagę przy obliczaniu granicy ubóstwa, była grupa rodzin robotniczych.

Czy dzięki podniesieniu płacy minimalnej liczba osób żyjących w ubóstwie może spaść?

Trzeba dodać, że w statystykach określających poziom ubóstwa w krajach UE, Eurostat posługuje się miarą nazywaną ubóstwem relatywnym, odnoszącym się do 60 proc. krajowej mediany ekwiwalentnego dochodu do dyspozycji (po transferach socjalnych). Jest to miara odnosząca się do specyficznej wielkości przeciętnej (wielkość środkowa w uporządkowanym zbiorze). Zatem, gdy z powodu wzrostu płacy minimalnej wzrośnie średnia płaca, to także wzrośnie liczba osób zakwalifikowanych do grupy żyjących w ubóstwie. Jeśli jednak bardziej wzrastają niższe dochody niż owa średnia, relatywna stopa ubóstwa będzie się pomniejszała.

A co dzieje się z relatywnym ubóstwem w Polsce?

Z takim zjawiskiem mamy do czynienia i możemy je obserwować od 2005 roku, gdy relatywna stopa ubóstwa w Polsce wynosiła 45,3 proc. i z roku na rok malała, aż do 18,9 proc. w 2018 r. Dane za 2018 r. w dalszym ciągu nie są satysfakcjonujące, gdyż z niższym poziomem ubóstwa mamy do czynienia w 10 krajach UE, przy czym najlepszy wynik osiągnęły Czechy ze wskaźnikiem 12,2 proc. Lepiej niż Polska o rozkład dochodów ciągle dbają takie kraje, jak Słowenia, Norwegia, Holandia, Dania, Austria, Szwecja i Niemcy. Natomiast największe ubóstwo odnotowują: Bułgaria, Rumunia, Grecja, Litwa i Łotwa.

Jak należy rozumieć relatywne ubóstwo w Unii Europejskiej?

Relatywne ubóstwo w UE może oznaczać, że osób nim dotkniętych nie stać na: opłacenie czynszu lub rachunków za media, utrzymanie odpowiednio ciepłego domu czy opłacenie nieoczekiwanych wydatków. Osoby relatywnie ubogie nie mają często standardowego wyposażenia mieszkania, np. telewizji lub pralkę. Nie jeżdżą na nawet krótkie wakacje.

Czy podniesienie płacy minimalnej wpłynie na największe w swojej masie świadczenia, tj. na wysokość emerytur?

Płaca minimalna nie będzie miała istotnego znaczenia dla emerytów, natomiast przysporzy sektorowi finansów publicznych trochę większych składek i podatków. Zazwyczaj, w okresie składkowania, tylko w pierwszych latach otrzymujemy minimalne wynagrodzenie, a z wiekiem zarabiamy coraz lepiej. Udział składek z czasów osiągania płacy minimalnej nie jest prawdopodobnie najistotniejszym finansowo składnikiem. Ponadto, nikt z nas nie potrafi powiedzieć, jak będzie wyglądał system emerytalny za 20–30 lat. Być może w Europie zapanuje koncepcja świadczenia minimalnego dla wszystkich osób w wieku emerytalnym, a na wyższe świadczenie trzeba będzie oszczędzać oddzielnie.

Czy takie trendy można zaobserwować również w Polsce?

Trochę dryfujemy w tę stronę, gdy wprowadzamy minimalną emeryturę dla osób uprawnionych na poziomie 1100 zł. Oznacza to bowiem, że osoby, które składkowały wyłącznie kwotę minimalną, nie mają żadnej motywacji, by zwiększać wpłaty w ostatnich latach przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Ich emerytura i tak zostanie „podciągnięta” do minimalnej. Zatem podniesienie płacy minimalnej w okresie przed przejściem na emeryturę może nie mieć istotnego znaczenia dla wysokości naliczonego świadczenia.