Polska może przeznaczyć na transformację energetyczną nawet 560 mld zł! Co dla nas oznacza niskoemisyjna ścieżka?

W najnowszym opracowaniu pt. „Gotowi na 55%. Przewodnik po finansowaniu transformacji energetycznej od 2021 r.” Forum Energii opisuje kluczowe źródła pieniędzy do wykorzystania na cele klimatyczne i zazielenienie sektora energii. W ubiegłym roku rząd zadeklarował wolę dążenia do neutralności klimatycznej do 2050 roku, a podczas tegorocznego szczytu klimatycznego Polska wraz z wieloma innymi krajami zobowiązała się do stopniowego wycofywania energetyki węglowej. Jednak trudna relacja z instytucjami unijnymi w ostatnim czasie, rozmowy o funduszach z Unii Europejskiej może stawiać pod znakiem zapytania.

„W samym wieloletnim budżecie UE do 2027 r., w tzw. kopercie krajowej, na polską transformację energetyczną i ochronę klimatu przeznaczono niemal 190 mld zł. To tutaj kryje się zarówno znana i dotąd dobrze wykorzystywana przez Polskę polityka spójności, jak i nowe mechanizmy wspierające przemiany gospodarcze: Fundusz Sprawiedliwej Transformacji dla regionów powęglowych czy pieniądze na realizację Krajowego Planu Odbudowy” – tłumaczy Forum Energii, think tank, który w oparciu o dane i analizy tworzy fundamenty czystej, innowacyjnej, bezpiecznej i  efektywnej energetyki.

Ponad 30% budżetu zostanie wydane na cele klimatyczne, w tym transformację energetyczną. Wśród źródła funduszy wymienia się również przychody z handlu emisjami (EU ETS). Z jednej strony to źródło przychodu wciąż jest niedoceniane, z drugiej – mówi się o nim coraz częściej. Unia Europejska szykuje reformę systemu, a to może oznaczać nawet 370 mld złotych w ciągu następnych dziesięciu lat.

Sukces transformacji energetyki zależy przede wszystkim od decyzji politycznych. – Barierą jest brak wizji, jakiej energetyki potrzebujemy. Rząd musi jasno sformułować wiarygodne cele polityki energetyczno-klimatycznej, aby zmobilizować podmioty publiczne i prywatne do przygotowania dobrych projektów, przynoszących długotrwałe efekty – mówi dr Sonia Buchholtz, ekspertka Forum Energii ds. finansowania transformacji energetycznej.

Dodaje, że nieprzemyślane i słabe projekty pochłoną duże kwoty, które nie przyczynią się do „zabezpieczenia polskich gospodarstw domowych i przedsiębiorstw przed wzrostami cen.”

Ogromnym wyzwaniem dla administracji jest przestarzała struktura wdrażania funduszy unijnych. Do tej pory finansowane były duże projekty, takie jak drogi czy wodociągi. Teraz więcej projektów musi być realizowanych blisko miast i obywateli, uwzględniając lokalną specyfikę. Może to być utrudnione bez reformy instytucjonalnej i sprawnego zaplecza strategicznego dla rządu. Warto dodać, że transformacji energetycznej nie można zatrzymać, nie opóźni jej nawet globalny kryzys energetyczny.

Boom na elektrownie fotowoltaiczne jest faktem, mimo to Polska wciąż jest mocno uzależniona od węgla. Jego koniec jest jednak nieuchronny z wielu powodów. Rosną koszty jego pozyskania i wykorzystywania, pojawia się ryzyko wynikające z uzależnienia się od importowanego, głównie z Rosji surowca. Finansowanie i utrzymanie infrastruktury wytwórczej również jest coraz trudniejsze, nie mówiąc już o negatywnym wpływie na klimat czy nieodwracalnych szkodach w otoczeniu związanych z wydobyciem węgla. Spalanie węgla w energetyce i ciepłownictwie staje się jednocześnie coraz mniej akceptowalne przez społeczeństwo.

„Wyzwaniem dla Polski będzie również wykorzystanie gazu jako paliwa przejściowego i rozsądne wykorzystanie go w poszczególnych sektorach. Ważne są również nasze zobowiązania międzynarodowe. Polska zgodziła się na cel neutralności klimatycznej dla całej UE, zwłaszcza na cel pośredni: 55% redukcję emisji przez UE do 2030 r.” – podaje Forum Energii.

Oznacza to, ze do 2030 roku wkład kraju w redukcję emisji powinien wynieść 43-51% względem 1990 roku. Celu nie uda się osiągnąć bez zastąpienia węgla zero- i niskoemisyjnymi źródłami energii.

Transformacja energetyczna to w chwili obecnej tzw. megatrend, który nie dojdzie do skutku bez finansowego zaangażowania przedsiębiorstw. Jest to konieczne ponieważ biznes dla zachowania konkurencyjności musi się modernizować i dostosowywać do zmieniających się warunków. Ze względu na oczekiwania konsumentów i innych firm fundamentem prowadzenia biznesu staje się redukcja śladu węglowego, poza tym skala potrzeb jest zbyt duża aby udało się przeprowadzić transformację jedynie za pomocą środków publicznych.

Biorąc pod uwagę proporcje między inwestycjami firm a sektora publicznego (w Polsce w 2019 r. te pierwsze były ok. 2,5 razy większe niż drugie), dużo szybciej można osiągnąć znaczące cele redukcyjne, mobilizując sektor prywatny do działania – czytamy w raporcie Forum Energii.

Komisja Europejska wprost wskazuje, że realizacja Europejskiego Zielonego Ładu zależy od zwiększenia wkładu sektora prywatnego w finansowanie wydatków związanych ze środowiskiem i klimatem. Stąd też bierze się system „zachęt i metod pobudzających przedsiębiorstwa do pomiaru środowiskowych kosztów ich działalności i zysków pochodzących z korzystania z usług środowiskowych.”

„Polska stoi przed szansą pokazania całemu światu, jak skutecznie przeprowadzić transformację od kraju zależnego od węgla do nowoczesnej gospodarki wykorzystującej w energetyce i przemyśle odnawialne źródła energii, znacznie redukującej emisje CO2. Aby to się udało, potrzebny jest wysiłek nie tylko po stronie rządu, ale także samorządów (szczególnie powęglowych) oraz biznesu” – podkreślają eksperci Forum Energii.

Nowe reguły obejmą m.in. banki i spółki giełdowe, będą skutecznie zniechęcać do angażowania się w projekty negatywnie oddziałujące na środowisko. Zasady taksonomii obejmą również budżet UE, jednym z kluczowych kryteriów będzie nie finansowanie z unijnej kasy projektów emitujących powyżej 270 gCO2/kWh.

Transformacja energetyczna to nie tylko wyzwanie, które stoi przed Polską, ale również szansa dla społeczeństwa i gospodarki. Szansa na uniezależnienie się od importu paliw, zmniejszenie kosztów energii, poprawę jakości środowiska, zmniejszenie emisji dwutlenku węgla i ograniczenie kosztów zdrowia. Dlatego tak ważna jest mobilizacja wokół nowej perspektywy finansowej, a co za tym idzie odważne decyzje i jasne strategie związane z osiąganiem neutralności klimatycznej.