Seniorzy na rynku pracy. Eksperci mają pomysł, co zrobić, żeby zostali

Dane na temat pracy seniorów są rozbieżne. Według Eurostatu w latach 2005–2019 współczynnik zatrudnienia osób w wieku 55–64 lat w Unii Europejskiej wzrósł z 40 proc. do 59 proc., a w Polsce z 27 proc. do ok. 50 procent. Jednak z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego (PIE) wynika, że w 2020 r. w naszym kraju pracowało tylko 17,7 proc. osób od 60. roku życia wzwyż. W grupie wiekowej od 60 do 64 lat zatrudnienie miało 39 proc. osób, a wśród seniorów w wieku 65 lat i więcej – zaledwie 6 procent.

Przeszło co drugi badany, który ukończył 60. rok życia, czuje się gorzej traktowany na rynku pracy. Kobiety do aktywności zawodowej może zniechęcać niski wiek emerytalny (60 lat), ale istnieją także inne czynniki, które wpływają na decyzje tzw. silversów (osoby 50+). Aż 68 proc. ankietowanych po sześćdziesiątce czuje się wykluczonych społecznie, a 8 proc. nie korzysta z żadnych urządzeń cyfrowych. Mimo to już 73 proc. osób powyżej 60. roku życia używa smartfona, a 70 proc. – komputera. Do urządzeń mobilnych częściej przekonują się młodsi seniorzy, w wieku od 60 do 64 lat.

PIE opracował raport „Behawioralnie o polityce aktywizacji seniorów” oraz policy paper „Srebrząca się gospodarka. Jak uwolnić potencjał seniorów?”. Badania pozwoliły instytutowi nakreślić główne problemy, związane z ograniczoną aktywnością zawodową starszych mieszkańców Polski oraz kierunki działania, które mogą pomóc wykorzystać potencjał osób 60+. „Do podstawowych barier utrudniających aktywność ekonomiczną seniorów zaliczają się te związane z wykluczeniem społecznym: transportowym, cyfrowym i zdrowotnym” – podkreślają analitycy PIE. Jak dodają, do tego dochodzą ograniczenia behawioralne – w społeczeństwie pokutują negatywne stereotypy na temat osób starszych, a do tego one same często czują się nieprzydatne.

- Wciąż brakuje wykorzystania perspektywy lokalnej oraz bardziej skutecznego włączania organizacji pozarządowych w proces aktywizacji seniorów. W organizacjach senioralnych brakuje wyszkolonych i kompetentnych przywódców, motywacji do podejmowania niestandardowych inicjatyw oraz wspólnych działań poszczególnych podmiotów, a skomplikowane procedury rozliczania projektów oraz zlecanie świadczenia niektórych usług społecznych organizacjom spoza obszaru danej gminy przyczyniają się do obniżenia ich efektywności – uważa Agnieszka Wincewicz, kierownik zespołu ekonomii behawioralnej Polskiego Instytutu Ekonomicznego.

Już 68 proc. seniorów w wieku 60+ lat boryka się z wykluczeniem społecznym, przy czym niektórzy z nich skarżą się na całkowitą izolację. Tylko 12 proc. seniorów przebadanych przez PIE deklaruje, że nie doświadczyło wykluczenia. W grupie 1000 respondentów porównujących sytuację osób starszych i młodszych ankietowani najczęściej wskazywali na: wzrost dyskryminacji seniorów na rynku pracy (57 proc.), ich gorszy dostęp do edukacji (24 proc.), pogorszenie sytuacji w przychodniach i szpitalach (23 proc.), utrudnienia w transporcie publicznym (16 proc.) i urzędach (13 proc.).

Eksperci PIE podkreślają, że przy aktywizacji seniorów należy uwzględnić ich potrzeby, ale i bariery, z jakimi muszą się mierzyć. Przeszło 90 proc. osób starszych deklaruje chęć dzielenia się wiedzą i doświadczeniem oraz zapewnia, że zachowuje poczucie sensu życia. Kolejne 85 proc. potwierdza, że lubi się uczyć nowych rzeczy, a 82 proc. żyje w przeświadczeniu, że ma jeszcze wiele rzeczy do zrobienia. Niestety, poczucie sensu życia oraz chęć rozwoju i nauki maleją wraz z pogarszającym się stanem zdrowia, a ten pozytywnie ocenia tylko 60 proc. seniorów. Jednocześnie 68 proc. z nich pozytywnie wypowiada się o swojej sprawności fizycznej.

Starsze osoby mają wiele mocnych stron, często niedocenianych przez pracodawców. Jak wskazują autorzy publikacji PIE, „popularne stereotypy dotyczące seniorów (mniejsza motywacja do pracy, niechęć do udziału w szkoleniach i rozwoju kariery, niechęć do zmian, nieufność, słaba kondycja zdrowotna i większa trudność w godzeniu obowiązków zawodowych i osobistych) w większości nie znajdują potwierdzenia w badaniach empirycznych”. Ponadto okazuje się, że seniorzy często mają lepsze predyspozycje do prowadzenia własnej firmy.

Radosław Zyzik, analityk z zespołu ekonomii behawioralnej Polskiego Instytutu Ekonomicznego rekomenduje, aby przyjmować strategię walki ze stereotypami na temat osób starszych wśród nich samych, jak i pracodawców, dostosowywać pośrednictwo pracy do potrzeb seniorów, którzy chcą wrócić na rynek pracy, przygotowywać wizualizacje, które uświadomią, jakie konsekwencje wiążą się z przejściem na emeryturę, angażować silversów w gospodarkę poprzez zaangażowanie społeczności lokalnych, a także wdrażać mechanizm stopniowego przechodzenia na emeryturę.