Niejasne przepisy dotyczące darowizn. Sprawy kończą się w sądach administracyjnych

Na sprawę zwrócił w ostatnich dniach uwagę rzecznik praw obywatelskich. Paweł Wiącek przekazał, że obywatele nie wiedzą, czy chcąc skorzystać ze zwolnienia podatkowego przy darowiźnie pieniężnej od osób najbliższych, mają udokumentować ją wyłącznie przelewem, czy też możliwa jest wypłata środków gotówką, a następnie wpłata ich na własny rachunek.

RPO przypomniał, że na podstawie ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, pod następującymi warunkami.

Wówczas osoba nabywająca spadek zobowiązana jest:

• zgłosić nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego,
• udokumentować otrzymanie środków pieniężnych dowodem przekazania ich na rachunek płatniczy nabywcy – ale tylko wówczas, gdy „przedmiotem nabycia są środki pieniężne”, a wartość majątku nabytego przekracza łącznie 9637 zł (środki nabyte od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczone do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych).

RPO zwrócił uwagę, że sformułowanie jednego z warunków udokumentowania przekazania środków pieniężnych wzbudza liczne wątpliwości.

Chodzi mianowicie o zwrot: „dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym”.

Nie wiadomo bowiem, czy konieczne jest udokumentowanie przekazania środków pieniężnych wyłącznie przelewem, czy też możliwa jest wypłata środków gotówką, a następnie wpłata ich na rachunek nabywcy. W sytuacji zaś przekazania środków gotówką powstaje kolejne pytanie, kto powinien dokonać takiej wpłaty pieniędzy, czy może to zrobić sam obdarowany, czy też musi jej dokonać wyłącznie darczyńca?

Fiskus uznaje, że pieniądze nie mogą być przekazane w gotówce, a następnie wpłacone na konto przez obdarowanego. Jednak niektóre sądy administracyjne dopuszczają, że nie musi to być transfer bezgotówkowy.

Zdaniem Rzecznika wykształciły się dwie przeciwstawne linie orzecznicze zakładające, że dla skorzystania ze zwolnienia podatkowego dla osób najbliższych należy udokumentować otrzymanie środków pieniężnych, będących przedmiotem darowizny, dokonaniem:

• przelewu lub wpłaty wyłącznie przez darczyńcę na rachunek obdarowanego;
• wpłaty także przez obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy.

„Pierwszy pogląd (niekorzystny dla podatników) zakłada, że użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 upsid wyrażenie "udokumentowanie - w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne (...) - ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy (...)" należy rozumieć w ten sposób, że dowód ten dokumentuje dokonanie wpłaty lub przelewu środków pieniężnych, będących przedmiotem czynności prawnej darowizny wyłącznie przez darczyńcę na rachunek obdarowanego, a nie wpłaty lub przelewu obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy” – twierdzi RPO.

Sądy dopuszczają możliwość skorzystania ze zwolnienia podatkowego dla osób najbliższych, w sytuacji gdy następuje otrzymanie darowizny w gotówce i jej późniejsza wpłata własna przez obdarowanego na rachunek bankowy, a nie ma wątpliwości co do tego, że darowizna faktycznie miała miejsce.

Sądy administracyjne dostrzegają, że kwestia nie jest jednolicie ujmowana w orzecznictwie i nawet w nich zapadają różne orzeczenia.

Problematyczne są zwłaszcza sytuacje, w których darczyńca, zamiast wpłacić pieniądze na konto obdarowanego, przekazuje mu gotówkę, którą obdarowany sam wpłaca na swój rachunek.

Obecna sytuacja prawna oznacza, że obywatele muszą kierować sprawy do sądów administracyjnych, aby udowadniać spełnienie warunków do uzyskania zwolnienia podatkowego w przypadku darowizn gotówkowych, następnie dokumentowanych wpłatą własną na rachunek obdarowanego.

Z racji jednak tego, że orzeczenia sądów administracyjnych są niejednolite, podatnicy nie mają pewności co do kwestii dokumentowania darowizn gotówkowych.

Marcin Wiącek wniósł o podjęcie przez powiększony skład Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwały, która miałaby rozwiązać problem.

„Wyrażenie użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn >>w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne (...) - udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy (...)<< należy rozumieć w ten sposób, że za dowód wystarczający do skorzystania ze zwolnienia podatkowego dla osób najbliższych uznaje się także dokonanie wpłaty środków pieniężnych, będących przedmiotem czynności prawnej darowizny, przez obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy” – czytamy w propozycji RPO.