Opodatkowanie wynagrodzeń w państwach OECD. Oto jak wypada Polska

Taxing Wages to coroczne opracowanie OECD, które analizuje podatki od wynagrodzeń w 38 krajach członkowskich. Raport obejmuje podatki dochodowe, składki na ubezpieczenia społeczne oraz podatki od wynagrodzeń, a także świadczenia pieniężne dla rodzin. Celem jest pokazanie, jak te obciążenia wpływają na dochody netto gospodarstw domowych oraz umożliwienie porównań między krajami. Raport prezentuje dane na temat ośmiu typów gospodarstw domowych, ich średnie i marginalne stawki podatkowe oraz porównuje dane z 2023 roku z danymi z 2022 roku.

W obliczu utrzymującej się wysokiej inflacji w 2023 roku, wiele państw OECD doświadczyło wzrostu obciążeń podatkowych na dochody z pracy, co bezpośrednio wpłynęło na zmniejszenie dochodów netto pracowników. Raport OECD „Taxing Wages 2024” analizuje te zmiany, wskazując, że średni klin podatkowy, czyli różnica między wynagrodzeniem brutto a netto, ma istotny wpływ na decyzje o podjęciu lub zwiększeniu pracy przez drugich zarabiających dla samotnych pracowników wzrósł do 34,8 proc., co oznacza drugi rok z rzędu wzrost tego wskaźnika. Dokument bada także wpływ systemów podatkowych na decyzje zawodowe drugich zarabiających w rodzinie, co ma istotne znaczenie dla nierówności płciowych na rynku pracy.

W 2023 roku średnie obciążenie podatkowe dla pojedynczych pracowników w krajach OECD wyniosło 34,8 proc.. W Polsce obciążenie to jest nieco niższe, na poziomie około 32 proc., co plasuje Polskę wśród krajów o umiarkowanym poziomie opodatkowania pracy. Dla porównania, w Niemczech obciążenie podatkowe jest znacznie wyższe i sięga aż 47,9 proc., co stanowi jedno z najwyższych poziomów w OECD. Jeszcze wyższe obciążenia podatkowe odnotowuje Belgia, gdzie wynoszą one aż 52,7 proc., co czyni ten kraj liderem pod względem opodatkowania pracy. Również we Francji obciążenie podatkowe jest bardzo wysokie, osiągając 46,8 proc. co stawia ją w czołówce krajów o najwyższych stawkach podatkowych w Europie.

Dla rodzin z dziećmi średnie obciążenie podatkowe w krajach OECD wyniosło 29,5 proc. W Polsce poziom obciążeń dla rodzin jest niższy niż w Niemczech, gdzie wynosi około 42 proc.. Oznacza to, że Polska oferuje korzystniejsze warunki podatkowe dla rodzin z dziećmi, co może stanowić istotny czynnik przy podejmowaniu decyzji o założeniu rodziny i jej utrzymaniu. W Belgii i Francji obciążenia podatkowe dla rodzin są jeszcze wyższe, co dodatkowo podkreśla, że Polska na tle tych krajów wypada korzystnie pod względem obciążeń fiskalnych, zwłaszcza dla rodzin.

Pomimo wzrostu nominalnych wynagrodzeń, realne dochody po opodatkowaniu spadły zarówno w Polsce, jak i w Niemczech. Warto jednak zauważyć, że w Polsce ten spadek jest mniej dotkliwy niż w Niemczech, gdzie zmniejszenie realnych dochodów jest bardziej znaczące. Sytuacja ta może być wynikiem różnic w polityce podatkowej i gospodarczej obu krajów. Jednym z kluczowych aspektów, który wpływa na decyzje zawodowe, zwłaszcza kobiet, jest fakt, że w obu krajach drugorzędni żywiciele rodziny – w większości przypadków kobiety – płacą wyższe stawki podatkowe niż pojedynczy pracownicy. W Niemczech obciążenia te są szczególnie wysokie, co może wpływać na decyzje kobiet dotyczące kontynuacji kariery zawodowej lub pozostania w domu.
Podsumowując, choć Polska oferuje korzystniejsze obciążenia podatkowe w porównaniu do niektórych krajów Europy Zachodniej, takich jak Niemcy, Belgia czy Francja, nadal istnieje potrzeba dalszych reform w celu zapewnienia sprawiedliwych warunków podatkowych dla wszystkich grup społecznych. Reformy te mogłyby obejmować obniżenie obciążeń podatkowych dla drugich żywicieli rodziny, co mogłoby przyczynić się do zwiększenia aktywności zawodowej kobiet oraz wspierać lepszą równowagę między życiem zawodowym a prywatnym. Wprowadzenie takich zmian mogłoby uczynić Polskę jeszcze bardziej konkurencyjną pod względem atrakcyjności dla pracowników, zarówno lokalnych, jak i zagranicznych.

W 2023 roku średnia stawka podatku osobistego dla osoby samotnej bez dzieci zarabiającej średnią płacę w krajach OECD wyniosła 24,9 proc.. Najwyższą stawkę miała Belgia (39,9 proc.), a Danię, Niemcy i Litwę również wyróżniały stawki powyżej 35 proc. Najniższe stawki odnotowano w Meksyku (11,0 proc.), Kostaryce (10,7 proc.), Chile (7,1 proc.) oraz Kolumbii (0 proc.).

Skład podatku różnił się między krajami: w 23 z 38 państw udział podatku dochodowego był wyższy niż składek na ubezpieczenie społeczne. Kolumbia, Dania, Nowa Zelandia i Australia nie pobierały składek na ubezpieczenie społeczne, natomiast w Polsce, Kostaryce, Japonii, Słowenii i Chile składki te były znacznie wyższe niż podatek dochodowy.

Między 2022 a 2023 rokiem nominalne wynagrodzenia wzrosły w 37 krajach OECD, ale realnie spadły w 18 z nich, w tym w Polsce. Dochód netto po opodatkowaniu dla samotnego pracownika zarabiającego średnią płacę zmniejszył się realnie w 21 krajach, w tym w Polsce, co było wynikiem inflacji i zmian w średnich stawkach podatkowych. W Polsce realne wynagrodzenie przed opodatkowaniem zmieniało się w granicach od -2% do +2%, co wpisuje się w ogólny trend obserwowany w wielu krajach OECD.

W Polsce pracownicy płacą składki na ubezpieczenia społeczne w wysokości 13,71 proc. wynagrodzenia brutto, co obejmuje składki na ubezpieczenie emerytalne (9,76 proc.), rentowe (1,5 proc.) oraz chorobowe/macierzyńskie (2,45 proc.). Składki emerytalne i rentowe nie są naliczane od części wynagrodzenia przekraczającej 177 660 zł rocznie. Dla porównania, w Niemczech składki pracowników wynoszą około 19,4 proc., przy limicie wynagrodzenia dla składek emerytalnych wynoszącym 87 600 euro w zachodnich landach. We Francji pracownicy odprowadzają składki na poziomie od 10,05 proc. do 11,75 proc., a limit wynagrodzenia, od którego naliczane są składki, wynosi 43 992 euro rocznie. W Rumunii składki pracowników są najwyższe i wynoszą 35 proc., z limitem dochodów powyżej pięciokrotności średniego wynagrodzenia brutto.

Z kolei w Polsce pracodawcy ponoszą obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i podatki od wynagrodzeń w wysokości 20,01 proc., w tym na ubezpieczenie emerytalne (9,76 proc.), rentowe (6,5 proc.) oraz wypadkowe (średnio 1,2 proc.). Składki emerytalne i rentowe nie są naliczane od wynagrodzeń przekraczających 208 050 zł rocznie. W Niemczech pracodawcy płacą składki w wysokości około 19,4 proc., przy czym limity dla składek emerytalnych są takie same jak dla pracowników. We Francji obciążenie dla pracodawców jest znacznie wyższe, wynosząc od 32,5 proc. do 34,9 proc., co stanowi istotny koszt zatrudnienia. W Rumunii składki pracodawców są najniższe spośród tych krajów, wynosząc 2,25 proc., a brak jest wyraźnych limitów wynagrodzenia, od których składki te przestają być naliczane. Porównanie tych obciążeń ukazuje, jak różne systemy ubezpieczeń społecznych wpływają na koszty zatrudnienia oraz poziom wynagrodzeń netto w poszczególnych krajach.

Analiza z 2023 roku badająca wpływ klina podatkowego na drugich zarabiających w gospodarstwach domowych, szczególnie w kontekście kobiet, które często pełnią tę rolę, dostarcza interesujących danych liczbowych. Wyniki wskazują, że w większości krajów OECD średni klin podatkowy dla drugich zarabiających wynosi około 33 proc., podczas gdy dla osób samotnych wynosi on średnio 31 proc.. Różnica ta, choć na pierwszy rzut oka niewielka, może mieć znaczący wpływ na decyzje dotyczące podjęcia lub kontynuowania pracy przez drugiego zarabiającego, szczególnie w rodzinach z dziećmi.

W krajach OECD drudzy zarabiający często płacą wyższe podatki, co może zniechęcać do podejmowania dodatkowej pracy. Na przykład, w Niemczech klin podatkowy dla drugich zarabiających wynosi około 42 proc., podczas gdy dla osób samotnych jest to około 39 proc.. W Polsce różnica ta jest mniejsza, jednak nadal zauważalna – klin podatkowy dla drugich zarabiających wynosi około 34 proc., w porównaniu do 32% dla osób samotnych.

W przypadku rodzin z dziećmi utrata świadczeń na dzieci dodatkowo zwiększa obciążenie podatkowe, co jeszcze bardziej zmniejsza bodźce do pracy. Na przykład, w Belgii klin podatkowy dla drugich zarabiających w rodzinach z dwójką dzieci może wzrosnąć nawet o 5 punktów procentowych w porównaniu do osób samotnych, co sprawia, że obciążenie podatkowe staje się jeszcze bardziej dotkliwe.

Analiza pokazuje, że w niektórych krajach klin podatkowy dla drugich zarabiających zmniejszył się w ostatnich latach, głównie dzięki obniżkom podatków dochodowych. Na przykład, w Kanadzie, dzięki reformom podatkowym, klin podatkowy dla drugich zarabiających zmniejszył się z 35 proc. do 31 proc. w ciągu ostatnich pięciu lat. Pomimo tych pozytywnych zmian, różnice między drugimi zarabiającymi a osobami samotnymi nadal istnieją. Badanie sugeruje, że polityka podatkowa może odgrywać kluczową rolę w promowaniu równości płci poprzez zmniejszenie klina podatkowego na drugich zarabiających. Na przykład, w Szwecji, gdzie klin podatkowy dla drugich zarabiających jest jednym z najniższych w OECD (wynosi około 29 proc.), poziom aktywności zawodowej kobiet jest jednym z najwyższych, co wskazuje na pozytywny wpływ bardziej zrównoważonych systemów podatkowych. Wprowadzenie podobnych reform w innych krajach mogłoby zachęcić więcej kobiet do aktywnego uczestnictwa w rynku pracy. Zmniejszenie różnic w opodatkowaniu mogłoby przyczynić się do zwiększenia równości płci i poprawy wyników gospodarczych oraz społecznych na całym świecie.

Polska stoi przed istotnymi wyzwaniami związanymi z polityką podatkową, mimo niższego opodatkowania pracy w porównaniu do krajów Europy Zachodniej, jak Niemcy czy Belgia. Konieczne są dalsze reformy, zwłaszcza obniżenie stawek podatkowych dla drugich żywicieli rodziny, aby zwiększyć aktywność zawodową kobiet i zmniejszyć nierówności płciowe. Polska musi również zrównoważyć obciążenia podatkowe, by zapewnić sprawiedliwe warunki dla wszystkich oraz utrzymać konkurencyjność gospodarki.

Michał Zwyrtek, Partner, Zwyrtek & Wspólnicy
Oliwia Gawlik, Paralegal, Zwyrtek & Wspólnicy