X Europejski Kongres Samorządów. Globalne wyzwania – lokalne rozwiązania

Kongres, odbywający się pod hasłem „Globalne wyzwania – lokalne rozwiązania”, stał się platformą dyskusji na temat najważniejszych problemów współczesnych społeczności lokalnych. Program obejmował ponad 250 wydarzeń takich jak: panele dyskusyjne, warsztaty, wykłady i sesje networkingowe, podzielone na 15 tematycznych ścieżek, takich jak: Gospodarka i Finanse, Infrastruktura Regionalna, Innowacje, Inwestycje, Kultura i Edukacja, Polityka i Bezpieczeństwo, Samorząd Przyszłości, Społeczeństwo, Turystyka, Współpraca Międzynarodowa, Zdrowie, Zielona Energia oraz Zrównoważony Rozwój.

Wśród najważniejszych tematów poruszanych podczas kongresu znalazły się: reforma dochodów jednostek samorządu terytorialnego (JST), współpraca międzysektorowa na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz problem znikających aptek w małych miejscowościach. Dyskusje pokazały potrzebę wprowadzenia dodatkowych mechanizmów wspomagających finansowanie JST, znaczenie współpracy nauki i biznesu w realizacji projektów społecznych i gospodarczych oraz potrzebę liberalizacji regulacji w sektorze farmaceutycznym w celu zapewnienia dostępu do usług medycznych na terenach wiejskich.

Kongres stał się również okazją do uhonorowania wybitnych osobistości świata samorządowego. Nagrodę Samorządowca Roku 2024 otrzymał Adam Struzik, marszałek województwa mazowieckiego, natomiast tytuł Europejskiego Samorządowca Roku przypadł Lindzie Helén Haukland, wiceburmistrzyni okręgu Nordland w Norwegii i wiceprzewodniczącej Zgromadzenia Regionów Europy. Nagrodę Specjalną EKS otrzymał Zbigniew Tur, wójt gminy Kłodzko, w uznaniu za zaangażowanie w pomoc ofiarom powodzi na Dolnym Śląsku.

Rekordowa frekwencja oraz liczba partnerów biznesowych i instytucjonalnych potwierdziły rosnące znaczenie Europejskiego Kongresu Samorządów jako kluczowej platformy współpracy i wymiany doświadczeń między samorządami, administracją centralną, światem nauki i biznesem. Wydarzenie to uwidoczniło, że samorządy odgrywają kluczową rolę w stawianiu czoła globalnym wyzwaniom poprzez wdrażanie lokalnych rozwiązań, które mają realny wpływ na życie obywateli.

Tegoroczna edycja Europejskiego Kongresu Samorządów poświęciła sporo uwagi tematowi reformy dochodów jednostek samorządu terytorialnego (JST). Dyskusja skupiła się na kluczowych wyzwaniach finansowych, przed którymi stoją polskie samorządy, oraz na możliwych rozwiązaniach mających na celu zwiększenie ich stabilności budżetowej.

Samorządy od lat borykają się z malejącymi wpływami z podatków PIT i CIT, które stanowią podstawę ich dochodów własnych. Zmiany w systemie podatkowym, wprowadzone m.in. w ramach Polskiego Ładu, ograniczyły strumień środków trafiających do budżetów gmin, powiatów i województw. W rezultacie wiele JST zgłasza trudności w finansowaniu podstawowych zadań publicznych, takich jak edukacja, transport publiczny czy infrastruktura.

Podczas kongresu szczególnie podkreślano problem niedofinansowania oświaty. Subwencja oświatowa przekazywana przez państwo nie pokrywa w pełni kosztów prowadzenia szkół i przedszkoli, przez co samorządy muszą dokładać coraz większe kwoty ze swoich budżetów. W niektórych przypadkach wydatki na edukację pochłaniają nawet ponad 50% budżetu gminy, co ogranicza możliwości inwestycyjne w innych obszarach.

Eksperci i samorządowcy zaproponowali kilka rozwiązań, które mogłyby poprawić sytuację finansową JST:

• Zwiększenie udziału samorządów w podatkach PIT i CIT – propozycja podniesienia procentowego udziału JST w tych podatkach, aby zrekompensować straty wynikające z wcześniejszych reform.

• Stworzenie nowych mechanizmów rekompensujących straty – np. wprowadzenie stałego systemu wyrównawczego dla gmin tracących dochody w wyniku zmian legislacyjnych.

• Większa autonomia podatkowa JST – umożliwienie gminom większej elastyczności w ustalaniu stawek podatków lokalnych, co pozwoliłoby im lepiej dopasować dochody do własnych potrzeb.

• Lepsza dystrybucja funduszy europejskich – uproszczenie procedur ubiegania się o środki unijne oraz zapewnienie większej przewidywalności w dostępie do finansowania.

Samorządowcy zgodnie podkreślali, że kluczowe jest zapewnienie stabilności i przewidywalności dochodów JST, aby mogły one planować długofalowe inwestycje i skutecznie realizować swoje zadania. Istotnym postulatem było również ograniczenie uzależnienia JST od dotacji celowych, które często nie odpowiadają faktycznym potrzebom lokalnych społeczności.

Dyskusja na temat reformy dochodów JST pokazała, że problem jest złożony i wymaga kompleksowego podejścia zarówno ze strony rządu, jak i samych samorządów. W najbliższych miesiącach można się spodziewać dalszych rozmów i propozycji legislacyjnych dotyczących poprawy finansowania JST.

Zygmunt Berdychowski, Przewodniczący Rady Programowej Europejskiego Kongresu Samorządów, podkreślił siłę polskiego samorządu: Polski samorząd jest bardzo silny – to jest samorząd, który na przestrzeni ponad 25 lat pokazał, jak bardzo efektywnie potrafi budować coś, co jest absolutnie najcenniejsze, czyli kapitał społeczny. To jest samorząd, który dzisiaj jest ostoją siły Polski w Europie.