Spis treści
Co to jest system kaucyjny? Ile wyniesie kaucja?
System kaucyjny to mechanizm zwrotu opakowań po napojach, w którym konsumenci płacą kaucję przy zakupie produktu, a następnie mogą ją odzyskać, oddając puste opakowanie w wyznaczonym punkcie. Rozwiązanie to ma na celu zwiększenie poziomu recyklingu i ograniczenie ilości odpadów trafiających do środowiska. W Polsce system obejmie butelki plastikowe (PET) do 3 litrów, puszki aluminiowe do 1 litra oraz szklane butelki wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra. Kaucja będzie zwracana bez konieczności okazania paragonu, co ma znacząco ułatwić cały proces.
Zwiększenie poziomu recyklingu
Według propozycji Ministerstwa Klimatu i Środowiska kaucja ma wynosić 50 groszy za każde opakowanie. Wysokość opłaty zostanie ostatecznie potwierdzona w rozporządzeniu w nadchodzących miesiącach.
System kaucyjny ma pomóc w osiągnięciu unijnych celów recyklingu – m.in. 90% poziomu selektywnej zbiórki butelek PET do 2029 roku.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) za 2023 rok, w Polsce zebrano 13,4 mln ton odpadów komunalnych, średnio 357 kg odpadów na mieszkańca Z tej ilości 30,2% (czyli około 4,067 mln ton) zostało skierowanych na składowiska odpadów. Niestety, w tym samym roku odsetek odpadów komunalnych kierowanych do recyklingu spadł do 15,8%. Na koniec 2023 roku w Polsce funkcjonowały 254 składowiska przyjmujące odpady komunalne.
Warto również zauważyć, że w 2023 roku zlikwidowano 9 804 dzikich wysypisk, z których łącznie zebrano około 63,7 tys. ton odpadów komunalnych. Mimo to, na koniec 2023 roku odnotowano jeszcze istnienie 2 154 dzikich wysypisk.
Kto będzie objęty systemem?
Obowiązek obejmie podmioty wprowadzających na rynek napoje w opakowaniach. Dotyczy to zarówno dużych koncernów, jak i mniejszych producentów – o ile ich łączna sprzedaż napojów w opakowaniach przekracza 100 tys. sztuk rocznie. Dla mniejszych firm przewidziano możliwość dobrowolnego przystąpienia do systemu. Przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach są zobowiązani do umieszczania na nich oznaczeń informujących o objęciu systemem kaucyjnym oraz wysokości kaucji.
Podmioty prowadzące handel detaliczny będą zobowiązane do przyjmowania zwracanych opakowań i wypłacania kaucji, o ile ich powierzchnia sprzedaży przekracza 200 m². Mniejsze sklepy mogą uczestniczyć w systemie na zasadzie dobrowolności.
Kto będzie zarządzać systemem?
Za organizację systemu odpowiadać będą operatorzy kaucyjni – podmioty powołane przez przedsiębiorców, którzy wprowadzają opakowania na rynek. Ich zadaniem będzie m.in. zapewnienie infrastruktury do zbierania opakowań, organizacja logistyki oraz współpraca z punktami handlowymi. W tej chwili jest siedem takich podmiotów, które otrzymały oficjalne zezwolenie na działalność z Ministerstwa Klimatu i Środowiska. Jednym z nich jest Eko - Operator, spółka akcyjna założona przez Grupę REMONDIS, lidera w gospodarce odpadami w Polsce. Eko-Operator uruchomia pierwsze centrum zbierania i weryfikowania zwróconych opakowań w Łodzi.
W polskim modelu przewiduje się możliwość istnienia wielu operatorów systemu kaucyjnego. Każdy z nich musi uzyskać zezwolenie od ministra właściwego ds. klimatu na prowadzenie działalności. Operatorzy są zobowiązani do współpracy z wszystkimi zainteresowanymi podmiotami, takimi jak: producenci, importerzy, jednostki handlowe oraz punkty zbierające opakowania, zapewniając sprawne funkcjonowanie systemu na terenie całego kraju – mówi Piotr Tokarski, rzecznik prasowy Remondis sp z o.o.
Operator jest odpowiedzialny za zarządzanie systemem, zapewnienie powszechnego i równego dostępu, odbiór i transport zebranych opakowań. Do jego obowiązków należy także ustalanie i pobieranie opłat od producentów w ramach systemu Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta, prowadzenie ewidencji liczby i rodzaju zebranych opakowań oraz poziomu selektywnej zbiórki, a także przeprowadzanie audytów producentów i operatorów usług związanych z systemem kaucyjnym, oraz zatwierdzanie i kontrola jakości procedur oraz technologii.
Kogo dotyczą nowe obowiązki związane z systemem kaucyjnym?
System kaucyjny wprowadzi nowe obowiązki dla różnych grup związanych z obrotem napojami w opakowaniach objętych kaucją. Można nawet powiedzieć, że będzie miał on wpływ na wszystkie podmioty, które związane są z codziennymi zakupami napojów.
Producenci:
Obowiązki dotyczą producentów, importerów oraz dystrybutorów napojów w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, takich jak:
Butelki plastikowe jednorazowego użytku o pojemności do 3 litrów,
Puszki metalowe o pojemności do 1 litra,
Butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra.
Ci przedsiębiorcy są zobowiązani do osiągnięcia określonych poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych oraz do umieszczania na opakowaniach oznakowania informującego o objęciu systemem kaucyjnym i wysokości kaucji.
Handel
Sklepy o powierzchni sprzedaży powyżej 200 m² są zobowiązane do uczestnictwa w systemie kaucyjnym poprzez: pobieranie i zwracanie kaucji, oraz zbieranie pustych opakowań i odpadów opakowaniowych objętych systemem.
Sklepy o powierzchni sprzedaży do 200 m²: mają obowiązek pobierania kaucji, ale udział w zbieraniu pustych opakowań i zwracaniu kaucji jest dla nich dobrowolny.
Użytkownicy
Kluczową rolę w systemie odgrywają konsumenci. Choć nie są formalnie zobowiązani przepisami, to oni zwracają opakowania punktów zbiórki. Mogą odzyskać wpłaconą wcześniej kaucję, ale są też ważnym elementem „środowiskowym”. To głównie od nich zależy zwiększenie poziomu recyklingu i ograniczenie zaśmiecania środowiska.
Samorządy
Samorządy są krytyczne wobec systemu kaucyjnego, bo za jego sprawą „wyjmuje” się im surowce, które dziś pozwalają osiągać limity recyklingu. Nie ominą ich jednak nowe reguły, ponieważ ustawa mówi, że w każdej gminie musi znajdować się przynajmniej jeden punkt, w którym konsumenci będą mogli oddać opakowania. Jeśli nie będzie takiego sklepu w całej gminie, wtedy punkt powinien zorganizować samorząd.
Konsekwencje i kary dla firm są surowe
System przewiduje surowe kary dotyczące zarówno samego obowiązku kaucyjnego, jak i działalności operacyjnej podmiotów tego rynku. Przedsiębiorcy powinni dokładnie zapoznać się z nowymi regulacjami i podjąć odpowiednie kroki w celu ich wdrożenia, ponieważ niedopełnienie obowiązków może prowadzić nie tylko do strat finansowych, ale również negatywnie wpłynąć na reputację firmy.
Producent, który nie dostarczy operatorowi systemu kaucyjnego danych dotyczących liczby opakowań wprowadzonych na rynek, może zostać ukarany grzywną do 1 miliona złotych. W przypadku nieosiągnięcia określonych poziomów zbiórki opakowań, producent jest zobowiązany do uiszczenia opłaty produktowej. Jej wysokość zależy od stopnia niewywiązania się z obowiązku i jest obliczana na podstawie specjalnego wzoru.
Sklepy, które nie będą pobierać kaucji za opakowania objęte systemem, mogą zostać ukarane grzywną w wysokości od 10 tysięcy do 500 tysięcy złotych. Jednostki handlowe, które nie podpiszą umowy z operatorem systemu kaucyjnego, narażają się na karę do 50 tysięcy złotych. Niedopełnienie obowiązku informowania klientów o sposobach zwrotu opakowań i procedurze zwrotu kaucji może skutkować grzywną od 500 do 20 tysięcy złotych.
Jakie korzyści daje system?
Zwolennicy systemu kaucyjnego podkreślają jego potencjał ekologiczny i gospodarczy. Doświadczenia krajów skandynawskich czy Niemiec pokazują, że dzięki systemom kaucyjnym możliwe jest osiągnięcie nawet 90–95% poziomu zwrotu opakowań. Dla firm oznacza to większą dostępność wysokiej jakości surowców wtórnych, a dla środowiska – mniej odpadów w lasach i na ulicach.
Mamy szansę na bardzo wysoki odzysk surowców wtórnych. W krajach, które wprowadziły system kaucyjny wiele lat temu, sięga 90%, a odzyska szkła przekracza nawet 95%. To dość łatwym proces pozwalający na uzyskanie nowej butelki z tej, która wróciła do systemu (może to być to samo opakowanie albo nowe zrobione z recyklatu). Można też uzyskać materiał znacznie lepszy jakościowo. REMONDIS ma za sobą już pierwszy pilotaż opakowań papierowych (tzw. tetrapaków) w zbiórce automatycznej, w kooperacji z AUCHAN Polska i TETRA PACK. W naszym kraju takie regulacje, dopiero znajdą się w prawie – mówi Piotr Tokarski.
Sporo wyzwań na horyzoncie
Choć system kaucyjny przynosi wiele korzyści, jego wdrożenie będzie wiązać się z istotnymi kosztami początkowymi – zarówno dla handlu, jak i producentów. Konieczność instalacji maszyn do zbierania opakowań, logistyka zwrotu czy zmiany w oznakowaniu produktów to tylko niektóre z wyzwań. Z raportu Deloitte wynika, że uruchomienie systemu będzie kosztować ponad 14 miliardów złotych, a średni roczny koszt jego utrzymania wyniesie około 2,3 miliarda złotych. Znaczna część tych wydatków spadnie na sieci handlowe, które będą musiały zainwestować w zakup automatów do zwrotu opakowań oraz dostosowanie placówek. Tylko niewielki procent producentów potwierdza przygotowanie do nowych obowiązków. Główne wyzwania to kwestie techniczne związane ze zbieraniem opakowań oraz konieczność poniesienia dodatkowych kosztów.
Badania wskazują, że prawie co czwarty Polak nie jest świadomy nadchodzącego wprowadzenia systemu kaucyjnego. Wśród tych, którzy o nim słyszeli, jedynie 32% poprawnie rozumie zasady jego działania, co może prowadzić do początkowych trudności i frustracji.
