Tak wygląda przyszłość polskiego konsumenta. Zaskakujące wnioski ekspertów

Celem Światowego Dnia Praw Konsumenta jest pogłębianie świadomości konsumenckiej oraz edukacja rynkowa. W tym dniu organizacje konsumenckie przypominają wszystkim uczestnikom rynku o ich prawach i obowiązkach. Tegorocznym tematem przewodnim ogłoszonym przez organizację Consumers International jest: "Sprawiedliwa transformacja w kierunku zrównoważonego stylu życia". Dotyczy on wyzwań, z którymi mierzą się w dzisiejszych czasach zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorcy.

W ramach obchodów Światowego Dnia Praw Konsumenta, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach zorganizował panel ekspercki, w którym uczestniczyli:

prof. dr hab. Sławomir Smyczek, Kierownik Katedry Badań Konsumpcji
Agnieszka Doering-Szyrszeń - Zastępca Dyrektora Delegatury UOKiK w Katowicach
Adrianna Kowalczyk - Europejskie Centrum Konsumenckie
Sławomir Pluta - Kierownik Biura Zarządzania Ofertą i Usługami, TAURON Sprzedaż Sp. z o.o.
Krzysztof Pławecki - Prezes Zarządu, Fundacja Lex Cultura
Hubert Plichta - Wiceprezes Zarządu, Fundacja Lex Cultura

Światowy Dzień Konsumenta nawiązuje do przemówienia prezydenta USA Johna F. Kennedy’ego, wygłoszonego 15 marca 1962 roku przed Kongresem Stanów Zjednoczonych. W swoim wystąpieniu Kennedy zdefiniował cztery podstawowe prawa konsumenta: bezpieczeństwo, informacja, wybór i prawo do bycia wysłuchanym. To przemówienie stało się fundamentem dla ruchu konsumenckiego na całym świecie i przyczyniło się do ustanowienia Światowego Dnia Konsumenta, który ma pomagać chronić słabszy podmiot rynku, jakim jest konsument.

Po II wojnie światowej wielu polityków, ekonomistów i filozofów zastanawiało się, jak uchronić ludzkość przed konsekwencjami tragicznych wydarzeń. Rozwiązaniem miał być konsumpcjonizm jako strategia stabilizacji społecznej i ekonomicznej.

Wizję społeczeństwa opartego na masowej konsumpcji przedstawiał np. ekonomista i doradca biznesowy Victor Lebow. Jego słowaczęsto są przytaczane jako podsumowanie idei konsumpcjonizmu:

Nasza niezwykle produktywna gospodarka wymaga, abyśmy uczynili konsumpcję naszym stylem życia, abyśmy przekształcili kupowanie i używanie towarów w rytuały. Potrzebujemy rzeczy, które będą konsumowane, niszczone, zużywane, zastępowane i wyrzucane w coraz szybszym tempie.

Uważał, że konsumpcja i zaspokajanie potrzeb spowodują, że ludzie będą spokojniejsi i nie będą podejmować działań prowadzących do konfliktów. Konsumpcjonizm miał być lekarstwem na problemy społeczne i ekonomiczne.

Teraz jednak wiemy, że to, co miało być lekarstwem, stało się jednym z największych problemów współczesnego świata. Dlatego obecnie dąży się do zrównoważonej konsumpcji i stylu życia, które pozwolą na harmonijny rozwój, bez nadmiernego eksploatowania zasobów i generowania odpadów – uważa prof. dr hab. Sławomir Smyczek, Kierownik Katedry Badań Konsumpcji, Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.

Agenda ONZ podkreśla, że sprawiedliwa transformacja to nie tylko zmiana nawyków konsumenckich, ale również równoważona adaptacja do ekologicznych standardów, zapewniająca ochronę podstawowych praw konsumenta. Obejmuje dostęp do rzetelnych informacji, możliwość wyboru, a także uwzględnianie aspektów społecznych i ekonomicznych.

Sprawiedliwa transformacja powinna zapewniać konsumentom równe szanse w dostępie do produktów i usług zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju. W praktyce oznacza to, że zarówno konsumenci o wysokich dochodach, jak i ci mniej zamożni powinni mieć możliwość wyboru ekologicznych rozwiązań bez ponoszenia nadmiernych kosztów. Rządy i instytucje powinny wspierać ten proces poprzez regulacje ograniczające nadmierne ceny produktów ekologicznych oraz promujące transparentność działań przedsiębiorstw.

Transformacja w kierunku zrównoważonej konsumpcji nie może odbywać się kosztem praw konsumentów. Kluczowe jest zapewnienie im dostępu do rzetelnych informacji i uczciwych warunków zakupu – mówi Agnieszka Kowalczyk z Europejskiego Centrum Konsumenckiego.

Ważne jest, aby polityki dotyczące ochrony środowiska nie obciążały nadmiernie konsumentów, szczególnie tych o niższych dochodach. Musimy znaleźć równowagę między ekologią a ekonomią – dodaje Agnieszka Doering-Szyrszeń, zastępca dyrektora Delegatury UOKiK w Katowicach.

Sprawiedliwa transformacja powinna uwzględniać aspekt edukacyjny. Konsumenci muszą być informowani o możliwościach wyboru bardziej ekologicznych produktów oraz o ich wpływie na środowisko i gospodarkę. W tym celu konieczne jest prowadzenie kampanii informacyjnych, które zwiększą świadomość konsumentów i ułatwią im podejmowanie świadomych decyzji.

Jeszcze do niedawna kupowaliśmy więcej, szybciej i bez zastanowienia. Konsumpcja była synonimem dobrobytu, a ekonomiczny wzrost oparty na nieustannym popycie wydawał się jedyną drogą do sukcesu. Dziś coraz częściej stawiamy sobie pytanie – czy ten model ma sens? Czy bezrefleksyjne zakupy rzeczy, które szybko wyrzucamy, nie prowadzą nas na skraj ekologicznej i społecznej przepaści? Świadomość ekologiczna rośnie, ale codzienne wybory wciąż pozostają skomplikowane. Kupować droższe produkty ekologiczne czy tańsze alternatywy o wątpliwym składzie? Wybierać energię odnawialną, nawet jeśli na początku kosztuje więcej? A może lepiej postawić na minimalizm i w ogóle ograniczyć konsumpcję?

Dla konsumenta zrównoważona konsumpcja to nie tylko ochrona środowiska. Może też przynieść realne korzyści takie jak: oszczędność, lepsza jakość, świadomość i kontrola. Ale jest też druga strona medalu: wybór świadomych produktów często wymaga czasu, wiedzy i – niestety – większego budżetu.

Zrównoważona konsumpcja to nie tylko wyzwanie dla klientów, ale też dla firm. Jeszcze kilka lat temu wiele marek traktowało „eko” jako chwyt marketingowy – zielone listki na opakowaniach i modne hasła miały przekonać konsumentów, że robią coś dobrego dla świata. Dziś to nie wystarcza. Z drugiej strony - jest często nadużywane.

Firmy, które chcą przetrwać, muszą rzeczywiście zmieniać swoje podejście ponieważkonsumenci są coraz bardziej świadomi a regulacje stają się wymagające. Natomiast inwestycje w gospodarkę obiegu zamkniętego mogą znacząco obniżyć koszty produkcji i zmniejszyć zależność od drogich surowców.

Biznes ma kluczową rolę w procesie sprawiedliwej transformacji. Przedsiębiorstwa, które wdrażają zrównoważone modele działania, nie tylko przyczyniają się do ochrony środowiska, ale także budują pozytywny wizerunek i zdobywają lojalność konsumentów.

Ekologiczne projektowanie produktów – firmy powinny dążyć do zmniejszenia śladu węglowego poprzez stosowanie surowców pochodzących z recyklingu, redukcję zużycia wody oraz ograniczenie plastiku w opakowaniach. Produkty powinny być projektowane z myślą o długiej żywotności oraz możliwości recyklingu.

Musimy odejść od modelu produkcji jednorazowej i przejść do projektowania produktów, które mogą być naprawiane i ponownie wykorzystywane. To nie tylko ekologiczne, ale i ekonomiczne – podkreśla Sławomir Pluta, kierownik biura Zarządzania Ofertą i Usługami, Tauron Sprzedaż.

Przejrzysta komunikacja i unikanie greenwashingu – konsumenci oczekują rzetelnych informacji na temat ekologicznych aspektów produktów. Firmy powinny stosować certyfikaty potwierdzone przez niezależne organizacje oraz unikać wprowadzających w błąd oznaczeń.

Konsumenci są coraz bardziej świadomi i wymagający. Jeśli firmy chcą budować zaufanie, muszą jasno komunikować, co rzeczywiście robią na rzecz zrównoważonego rozwoju – uważa Krzysztof Pławecki, prezes Fundacji Lex Cultura.

Odpowiedzialne łańcuchy dostaw – zrównoważony biznes to nie tylko ekologiczne wyroby, ale także etyczne warunki ich produkcji. Firmy powinny współpracować z dostawcami, którzy przestrzegają standardów środowiskowych i praw pracowniczych.

Przedsiębiorstwa powinny brać odpowiedzialność nie tylko za swoje produkty, ale i za cały proces produkcji – od surowców po końcowy etap dostawy – podkreśla Adriana Kowalczyk z Europejskiego Centrum Konsumenckiego.

Promowanie modelu gospodarki o obiegu zamkniętym – zamiast generować odpady, firmy mogą wdrażać systemy zwrotu i ponownego przetwarzania produktów. Coraz popularniejsze stają się usługi wynajmu i leasingu zamiast sprzedaży, co pozwala na efektywniejsze wykorzystanie zasobów.

Modele subskrypcyjne i wypożyczanie produktów to przyszłość. Konsumenci nie zawsze muszą posiadać dany produkt – często wystarczy im dostęp do niego – zauważa Hubert Plichta z fundacja Lex Cultura.

Edukacja i zaangażowanie konsumentów – firmy mogą prowadzić kampanie informacyjne, organizować programy lojalnościowe dla klientów wybierających ekologiczne opcje oraz promować odpowiedzialne wzorce konsumpcji.

Najlepsi konsumenci to ci, którzy są świadomi i zaangażowani. Współpraca biznesu z klientami w zakresie zrównoważonej konsumpcji to korzyść dla obu stron – dodaje Krzysztof Łabecki.

Tegoroczny Dzień Konsumenta zwraca uwagę, że transformacja musi być sprawiedliwa i uwzględniać potrzeby wszystkich stron – konsumentów, biznesu oraz środowiska. Firmy, które wdrożą ekologiczne rozwiązania, nie tylko przyczynią się do ochrony planety, ale także zyskają przewagę konkurencyjną na rynku.

Pytanie brzmi: Czy jako konsumenci i przedsiębiorcy jesteśmy gotowi na odpowiedzialne wybory?