Zwolnienie z pracy. Z jakiego powodu można zwolnić pracownika? Jakie może być uzasadnienie zwolnienia z pracy?

Zwolnienie z pracy dość często zdarza się w czasie okresu próbnego, kiedy szef nie przedłuża umowy z pracownikiem albo wręcz rozwiązuje ją jeszcze w czasie jej trwania. Najczęściej wynika to z rozminięcia się oczekiwań pracodawcy dotyczących deklarowanych zdolności pracownika z jego faktycznymi umiejętnościami. Paradoksalnie, powodem do zwolnienia z pracy mogą być również zbyt wysokie kwalifikacje. Pracodawca może zwolnić pracownika o znakomitych kwalifikacjach i wysokiej pensji, gdy uzna, że te same zadania na danym stanowisku mogą wykonywać ludzie gorzej wykształceni, z mniejszymi oczekiwaniami płacowymi.

Przeważnie pracownik wykonuje swoje zadania w ramach kilkuosobowego zespołu. Od dobrej współpracy zależy wydajność, skuteczność i ostatecznie sukces pracodawcy. Bywa i tak, że zatrudniony nie potrafi zaadoptować się grupie pracowniczej albo jest z nią skonfliktowany. Brak współpracy, nieumiejętność funkcjonowania w większym zespole to bardzo częsta przyczyna zwolnienia z pracy (lub nieprzedłużania umowy).

Na wielu stanowiskach można szczegółowo analizować i podsumowywać pracownika pod kątem wydajności, skuteczności czy zysków. Wystarczy, że pracodawca porówna wyniki z innymi pracownikami by stwierdzić czy dana osoba przynosi firmie korzyści czy też zatrudnianie jej nie jest wartością dodaną, a jej wydajność jest po prostu zbyt niska. W drugim wypadku decyzja pracodawcy będzie oczywista - jeśli pracownika nie da się już zmotywować, przeszkolić lub ten jest wyjątkowo oporny na wiedzę, pozostaje się zwolnić go z pracy.

To dość pojemne sformułowanie. Zwolnienie z powodu utraty zaufania szefa do pracownika może mieć wiele źródeł. Może to być na przykład nieprawda zawarta w życiorysie zawodowym. kandydat zapewniał o posiadaniu doświadczenia i odpowiednich kompetencjach na danym stanowisku, ale okazało się że tak naprawdę ich nie posiada. Utrata zaufania może mieć również związek z okłamywaniem pracodawcy, na przykład co do tego, że dany projekt jest w fazie końcowej podczas gdy faktycznie do jego zakończenia pozostało jeszcze wiele czasu - a spóźnienie może pracodawcę słono kosztować.

Część pracowników należy do zbioru osób, który nazwać można „wiem lepiej”. Zdarza im się z różną intensywnością lekceważyć wykonywanie poleceń szefostwa, ponieważ uznają, że wiedzą od pracodawcy lepiej, jak konkretne zadanie trzeba wykonać. Nikt nie będzie robił problemów, gdy taka sytuacja zdarzy się raz czy dwa – o ile zadanie faktycznie zostanie wykonane, ale systematyczne torpedowanie poleceń przełożonego to prosta i szybka droga do zwolnienia z pracy i konieczności szukania nowego pracodawcy.

Zwolnienie pracownika nie zawsze wynika z jego winy. Niekiedy za zwolnieniem z pracy stoi sytuacja ekonomiczna i rynkowa pracodawcy, która skłania go do redukcji zatrudnienia. Wtedy najczęstszymi przyczynami zwolnienia są:

• likwidacja lub bankructwo firmy - gdy przedsiębiorstwo „idzie na dno”, zabiera ze sobą wszystkich pracowników,
• zwolnienia grupowe - towarzyszą zwykle potężnym przekształceniom i restrukturyzacjom w firmach, które muszą pożegnać się z częścią kadry, by w nieco odchudzonej wersji spróbować ponownie zdobywać rynki i walczyć o klienta,
• likwidacja stanowiska pracy - firmy by utrzymać się na rynku muszą być bardzo elastyczne, także pod względem zatrudnienia. Oznacza to, że muszą podejmować nowe wyzwania, zmieniać profile działalności, wchodzić na nowe obszary biznesowych działań. Może to prowadzić do decyzji o likwidacji stanowisk i działów, których firma nie chce już rozwijać. Niestety, zwykle dla pracowników tych działów, o ile przeszkolenie ich nie jest zasadne lub możliwe – oznacza zwolnienie z pracy.

Zdarzają się sytuację, kiedy pracodawca może zwolnić z pracy niemal natychmiast, bez zachowania kodeksowego okresu wypowiedzenia. Może być tak wtedy, kiedy:

• pracownik przyjdzie do pracy po spożyciu alkoholu lub środków odurzających, będzie je spożywał lub zażywał w czasie pracy albo podczas wykonywania obowiązków służbowych będzie zajmował się innymi czynnościami (np. wykonywał pracę dla jakiegoś zleceniodawcy),
• pracownik popełni przestępstwo przeciw pracodawcy (np. okradając go) albo popełni przestępstwo i zostanie za nie skazany, co uniemożliwi mu dalsze zatrudnienie u pracodawcy (wykonywanie wielu zawodów wiąże się z wymogiem niekaralności),
• pracownik z własnej winy utraci uprawnienia, które są wymagane na stanowisku, które zajmuje (np. prawo jazdy).

Przyczyny zwolnienia z pracy mogą być również nieco bardziej trywialne. Coraz częstszym powodem jest krytyka pracodawcy w mediach społecznościowych. Niekiedy samo zachowanie w sieci, które spotyka się z krytyką internautów (np. głoszenie rasistowskich haseł) może rzutować na wizerunek pracodawcy, wobec tego ten może zechcieć rozstać się z pracownikiem, który poprzez swoje zachowanie niszczy jego wizerunek w sieci. Znane są wypadki zwolnień za granie w sieci, odwiedzanie portali randkowych czy oglądanie seriali w czasie pracy.

Gdy osoba zostanie zwolniona z pracy z przyczyn dyscyplinarnych nie ma prawa do okresu wypowiedzenia, może również stracić prawo do odprawy, ale zdecydować o tym będzie musiał sąd pracy jeśli sprawa do niego trafi. A trafi wtedy, gdy zdaniem pracownika zwolniono go z pracy dyscyplinarnie właśnie po to, by uniknąć wypłacenia wysokich odpraw. Mimo zwolnienia dyscyplinarnego pracownik nie traci prawa do wykorzystania zaległego urlopu wypoczynkowego - w tej sytuacji powinien otrzymać za niego ekwiwalent pieniężny.

Jeśli zwolnienie z pracy odbywa się normalnym trybem, pracownik ma prawo do okresu wypowiedzenia, w czasie którego normalnie będzie otrzymywał wynagrodzenie i wykonywał swoje obowiązki. Chyba, że zostanie zwolniony bez obowiązku świadczenia pracy. Jeśli pracownik przepracował u pracodawcy trzy lata i więcej przysługują mu trzy miesiące wypowiedzenia oraz miesiąc, jeśli pracował przynajmniej pół roku u pracodawcy. Najkrótszy okres wypowiedzenia przysługuje zwalnianym pracownikom zatrudnionym poniżej sześciu miesięcy - to zaledwie dwa tygodnie.