Fundusz socjalny - kto może skorzystać z ZFŚS? Co można sfinansować z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych?

Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych (ZFŚS) nie musi istnieć w każdej firmie. Zgodnie z Ustawą o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych muszą go utworzyć pracodawcy zatrudniający na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty oraz instytucje publiczne, bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników.

- Do utworzenia Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych zobowiązani są również pracodawcy zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, jeżeli z takim wnioskiem wystąpi zakładowa organizacja związkowa - informuje Iwona Glamowska z Państwowej Inspekcji Pracy.

Związkowcy mogą też zdecydować, że ZFŚS nie będzie w ogóle tworzony. Wtedy nie ma znaczenia, czy w firmie jest od 20 do 50 pełnych etatów czy nie.

Pieniądze zgromadzone na koncie ZFŚS powinny być wykorzystywane na prowadzenie działalności socjalnej. Przepisy jasno określają, co kryje się pod tym pojęciem. Przykładowo jest to:

• dofinansowywanie zorganizowanego wypoczynku krajowego i zagranicznego (wczasy, kolonie, obozy, wczasy profilaktyczne), a także "wczasy pod gruszą". O dopłatę można się starać raz w roku tylko po wykorzystaniu urlopu wypoczynkowego, który trwa co najmniej 14 dni kalendarzowych. Jeśli środki na to pozwalają, to pracodawca może nie tylko wypłacić wspomniane "wczasy pod gruszą", ale również dofinansować dzieciom tych samych pracowników wyjazd na kolonie czy obóz,
• działalność kulturalno-oświatowa (bilety do kina, teatru, opery, filharmonii czy na wystawę),
• działalność sportowo-rekreacyjna (karnety na basen, squasha, karty na siłownię czy na zajęcia fitness),
• opieka nad dziećmi w żłobkach, klubach dziecięcych albo opieka sprawowana przez nianię,
• opieka w przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego,
• udzielanie pomocy materialnej lub finansowej (pożyczki, zapomogi, paczki świąteczne, karty przedpłacone), także w przypadkach losowych (np. pobyt pracownika w szpitalu po wypadku drogowym i konieczność późniejszego leczenia oraz rehabilitacji),
• zwrotna lub bezzwrotna pomoc na cele mieszkaniowe (remont lub dofinansowanie zakupu mieszkania, uzupełnienie wkładu budowlanego, wykup mieszkania na własność, przystosowanie lokalu do potrzeb osoby niepełnosprawnej).

Wsparcie z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych należy się tylko wówczas, gdy pracownik, emeryt czy rencista złoży wniosek. Świadczenie nie jest więc przyznawane "z urzędu".

Osobami uprawnionymi do korzystania z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych są:

• pracownicy,
• rodziny pracowników,
• emeryci i renciści - byli pracownicy oraz ich rodziny,
• inne osoby, którym pracodawca przyznał w regulaminie prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych.

W praktyce oznacza to, że pracodawca nie może tych osób pozbawić wsparcia z funduszu socjalnego. Nie może ogłosić, że np. od nowego roku "wczasy pod gruszą" nie będą już wypłacane emerytom czy rencistom, bo firmy na to nie stać. To niezgodne z prawem.

Szef może natomiast rozszerzyć listę uprawnionych wprowadzając do regulaminu funduszu socjalnego zapis, że jeszcze inne osoby mogą korzystać z finansowego wsparcia. Najczęściej pracodawcy poszerzają krąg uprawnionych o pracowników tymczasowych i osoby pracujące na umowę zlecenie. Zatem jeśli pracodawca zdecyduje, że wsparcie z funduszu socjalnego będzie się należeć także pracującym na zlecenie, wówczas mogą oni liczyć np. na dofinansowanie ich dzieciom wyjazdu na kolonie czy obóz, także zagraniczny.

Pomoc z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych nie należy się według zasady "wszystkim po równo". O przyznaniu wsparcia decydują kryteria socjalne, czyli sytuacja życiowa, rodzinna i materialna osoby uprawnionej do korzystania z ZFŚS. Potwierdzają to wyroki Sądu Najwyższego z 2001 roku oraz 2005 roku. Sędziowie orzekli, że pracodawca przyznając świadczenia z funduszu socjalnego nie może kierować się stażem pracy zatrudnionego czy też efektami jego pracy. Oznacza to, że wyższe "wczasy pod gruszą" może dostać pracownik z pięcioletnim stażem pracy, a nie ten, który pracuje w danej firmie od ponad 30 lat i dostał kilka branżowych nagród za swoje projekty. A wszystko dlatego, że pierwszy z pracowników jest w trudniejszej sytuacji materialnej.

Reasumując: największe wsparcie z ZFŚS powinno trafiać do tych, którzy znajdują się w obiektywnie najtrudniejszej sytuacji materialnej. Im wyższe zarobki, tym dofinansowanie niższe. Niektórzy mogą zatem w ogóle nie dostać pieniędzy czy np. biletów do kina czy karnetu na basen z funduszu socjalnego i będzie to zgodne z prawem.

Jeśli w danej firmie, z różnych powodów, nie powstał ZFŚS, to pracownicy wcale nie są na straconej pozycji. Każdy pracodawca może bowiem kupić paczki świąteczne, dać karty przedpłacone czy dofinansować wypoczynek dzieci swoich pracowników (także ten zagraniczny) z innej puli. Mowa tutaj o tzw. środkach obrotowych. Wszystko zależy od dobrej woli szefa i jego możliwości finansowych. Ten rodzaj pomocy się jednak pracodawcy mniej opłaca, bo będzie on obciążony wyższymi składkami i podatkiem.