Nie mamy żadnej strategii dla górnictwa i energetyki. Nikt nic nie wie

W ostatnich 2-3 latach Polska importowała duże ilości węgla, często słabej jakości, kupowanego po bardzo wysokich cenach. Dziś na zwałach, w magazynach, elektrowniach i portach zalega od 12 do 16 milionów ton węgla, co odpowiada rocznej produkcji największej spółki górniczej – Polskiej Grupy Górniczej.

– Węgiel ten, kupiony za cenę sięgającą nawet 100 zł za gigadżul, dziś jest niemal bezwartościowy. Jego jakość uległa degradacji, a polskie kopalnie oferują obecnie surowiec za cenę poniżej 20 zł za gigadżul. Dodatkowo wstrzymują wydobycie z powodu przepełnienia zwałów. Polska Grupa Górnicza ma na zwałach około 2,7 miliona ton węgla, co stanowi jakieś 90% ich pojemności – mówi Bogusław Ziętek, przewodniczący Wolnego Związku Zawodowego „Sierpień 80”.

– Nie mamy żadnej strategii dla górnictwa i energetyki. Nikt nic nie wie i poruszamy się od ściany do ściany. Nie wiadomo nawet, kto ma prowadzić politykę energetyczną, bo co innego mówią dokumenty przygotowane w Ministerstwie Przemysłu, co innego umowa społeczna a jeszcze co innego plany Ministerstwa Klimatu – podkreśla Bogusław Ziętek.

– Podstawą działań sektora jest tzw. umowa społeczna, dokument podpisany przez byłego wicepremiera i przedstawicieli związków zawodowych. Umowa ta jednak nie ma żadnej rangi prawnej, nie została zatwierdzona przez rząd, parlament ani inne instytucje. Brak jasno określonego bilansu energetycznego kraju, potrzeb surowcowych i możliwych źródła ich zaspokojenia – dodaje Jerzy Markowski były sekretarz stanu w ministerstwach Przemysłu i Handlu oraz Gospodarki.

Brak spójnej polityki energetycznej doprowadził do sytuacji, w której działa się ad hoc, reagując na kryzysy, zamiast im zapobiegać.

– Obecne podejście, oparte na improwizacji i nieadekwatnych rozwiązaniach ekologicznych, prowadzi do sytuacji, w której Polska nie ma jasnej wizji ani narzędzi do zarządzania energetyką. Nie jesteśmy przygotowani na zmiany w zakresie zamykania kopalń czy ograniczania wydobycia węgla, a konsekwencje tego będą coraz bardziej dotkliwe – mówi Jerzy Markowski.

Jednocześnie aż 25% energii elektrycznej produkowanej w Polsce pochodzi z węgla importowanego. Pierwszy paradoks polega na tym, że importujemy droższy surowiec, zamiast efektywnie wykorzystać krajowe zasoby.

Drugi paradoks: zamykanie bloków węglowych bez budowy alternatywnych źródeł energii grozi poważnymi konsekwencjami. Braki w mocy produkcyjnej mogą prowadzić do blackoutów, zwłaszcza że zapotrzebowanie na energię wciąż rośnie. Rozwój energetyki odnawialnej nie jest w stanie w pełni zaspokoić potrzeb systemu, ponieważ obecnie źródła OZE dostarczają zaledwie 10% energii elektrycznej, a ich efektywność zależy od warunków pogodowych.

– To prowadzi wprost do blackoutu. Zupełnie nie rozumiem braku koordynacji pomiędzy spółkami, które w końcu należą do skarbu państwa, a rządem, który powinien dbać o bezpieczeństwo energetyczne i tanią energię dla gospodarki i dla obywateli. Przecież już dziś okresowo brakuje nam energii. Wtedy na gwałt apeluje się do dużych, energochłonnych przedsiębiorstw, by wstrzymały zużycie. Kiedy jest pochmurno i nie ma wiatru, to prąd w ponad 80 procentach produkujemy z węgla kamiennego i brunatnego. Żaden kraj nie opiera systemu energetycznego na nieprzewidywalnych źródłach – podkreśla szef „Sierpnia 80”.

Być może wtedy udałoby się w całości zbilansować braki wynikające z zamknięcia kopalń i bloków węglowych. Inna alternatywa, czyli import energii elektrycznej z zagranicy, jest niemal niemożliwa do realizacji.

– Nawet gdybyśmy się zdecydowali na zakup energii z zagranicy, to nie mamy odpowiednich połączeń transgranicznych. Po drugie inne kraje nie są takie chętne do sprzedaży, bo mają ograniczone nadwyżki energii – zauważa Jerzy Markowski.

Obecnego systemu wsparcia nie da się utrzymać w dłuższej perspektywie i finansować dopłat w nieskończoność, zwłaszcza że koszty energii elektrycznej w najbliższych latach będą rosnąć, podobnie jak jej zużycie.

– Koszty budżetowe to jedno, inną kwestią jest coraz większa zależność od importu i ograniczanie możliwości rozwoju lokalnej energetyki. Unia Europejska nie akceptuje dotowania wydobycia węgla, ale akceptuje środki przeznaczone na likwidację kopalń. Sytuacja wygląda tak: dopłacamy do funkcjonowania kopalń i jednocześnie ponosimy koszty ich likwidacji. Kupujemy droższy węgiel z zagranicy, mimo że mamy go mnóstwo na zwałach w kraju. Zamykamy bloki węglowe, nie mając alternatywnych źródeł energii, co zwiększa ryzyko blackoutów i destabilizuje system energetyczny. Zamiast długoterminowych inwestycji w rozwój i modernizację energetyki, wprowadzamy tymczasowe rozwiązania – wylicza Jerzy Markowski.

Brak długoterminowej wizji i strategicznego myślenia już dziś odbija się na gospodarce, a konsekwencje tego stanu rzeczy będą coraz bardziej odczuwalne.

Jerzy Markowski wymienia cztery kroki do naprawy sytuacji:

• Realistyczna polityka energetyczna państwa – należy wprowadzić jasne i konkretne plany na najbliższe lata, uwzględniające bilans mocy, dostęp do surowców oraz możliwości rozwoju odnawialnych źródeł energii. Tylko spójny plan oparty na danych i prognozach gospodarczych może zapewnić stabilność energetyczną.
• Bilans surowcowy i energetyczny – konieczne jest stworzenie realnego obrachunku, który uwzględni zarówno zapotrzebowanie na energię, jak i dostępność surowców w kraju oraz możliwości ich importu. Taki bilans musi być podstawą dalszych decyzji.
• Inwestycje w technologie – polityka ekologiczna powinna opierać się na postępie technologicznym, a nie na „eutanazji” gospodarki. Inwestycje w nowe technologie, takie jak zaawansowane metody wydobycia, odnawialne źródła energii czy modernizacja infrastruktury, mogą zwiększyć efektywność i zmniejszyć negatywny wpływ na środowisko.
• Zrównoważone wykorzystanie środków budżetowych – zamiast tymczasowych rozwiązań w postaci dopłat do energii, należy skupić się na finansowaniu projektów, które przyniosą długoterminowe korzyści, takich jak budowa elektrowni jądrowych, rozwój energetyki odnawialnej czy poprawa efektywności energetycznej.

Bogusław Ziętek dodaje kolejne:

• Modernizacja bloków węglowych – istnieją technologie umożliwiające modernizację starych bloków węglowych, co pozwoliłoby im pracować efektywniej i dłużej. Bloki te mogą być także bardziej elastyczne, dostosowując się do wahań w produkcji energii z odnawialnych źródeł.
• Zwiększenie jakości wydobycia – zamiast skupiać się na ilości wydobycia, należy przejść na wydobywanie węgla wyższej jakości, takiego jak węgiel koksowy czy gruby, który cieszy się dużym popytem, szczególnie w gospodarstwach domowych.
• Wsparcie dla energetyki konwencjonalnej – do czasu uruchomienia atomu (realnie po 2040 roku) oraz rozwoju farm wiatrowych na morzu, Polska musi nadal korzystać z węgla. Ważne jest jednak, by węgiel ten pochodził z krajowych źródeł, a nie z importu.
• Reforma strukturalna sektora węglowego – likwidacja konkurencji między spółkami węglowymi, takimi jak Polska Grupa Górnicza i Polski Koncern Węglowy, które wydobywają ten sam typ węgla. Obecna struktura generuje zbędne koszty, m.in. przez utrzymywanie dwóch zarządów i rad nadzorczych.

Polskie górnictwo i energetyka stoją przed ogromnymi wyzwaniami. Bez przemyślanej strategii i koordynacji działań między rządem, spółkami węglowymi i energetycznymi system energetyczny Polski może ulec poważnym zakłóceniom już w 2026 roku. Priorytetem są stabilne dostawy energii, oparte na innowacjach, bilansie potrzeb oraz racjonalnym wykorzystaniu dostępnych zasobów.

– Realizacja działań naprawczych wymaga woli politycznej i konsekwencji, której obecnie brakuje. Potrzebne jest podejście oparte na długoterminowej wizji, a nie krótkoterminowych rozwiązaniach – podsumowuje Jerzy Markowski.

27 listopada 2024 r. w Jaworznie odbyła się konferencja „Jaworzno - górnictwo i energetyka nadal razem”, w której uczestniczyli samorządowcy, naukowcy oraz przedstawiciele branży górniczej i energetycznej. Obecni tam samorządowcy bronili energetyki węglowej opartej na lokalnych źródłach.

– Nie wierzę w to, że w krótkiej perspektywie zbudujemy w Polsce elektrownię atomową i że nasze bezpieczeństwo energetyczne może się opierać na odnawialnych źródłach. To jest mit! Kiedyś zastąpimy węgiel, ale dopiero, wtedy gdy nasze państwo i Europa będą na to gotowe – podkreślał uczestniczący w konferencji prezydent Jaworzna Paweł Silbert.

– Nasze elektrownie potrzebują węgla. Ważne jest, żeby był dostarczany stąd, z bezpośredniej bliskości. Musimy zabezpieczyć te dostawy, a nie szukać węgla z Indonezji, Madagaskaru czy Kolumbii – dodał marszałek województwa śląskiego Wojciech Saługa.