Jak zostać radnym miejskim? Sprawdzamy, ile wynoszą zarobki i diety radnych w gminie, powiecie i sejmiku wojewódzkim

Żeby zostać radnym miejskim, gminnym, powiatowym lub zasiadać w sejmiku wojewódzkim trzeba wygrać wybory.

Wybory samorządowe w 2024 r. odbędą 7 kwietnia w godzinach godz. 7.00–21.00. 21 kwietnia będzie mieć miejsce druga tura wyborów. Obejmie te gminy, w których nie udało się wyłonić prezydentów miasta, burmistrzów, wójtów w pierwszej turze.

Od 2018 wybory odbywają się co 5 lat. Wcześniej, czyli od 1998 do 2018 miały miejsce co 4 lata. W tym roku kadencje rad gminnych, powiatowych i miejskich upływają 30 kwietnia 2024 r.

Gminy (składające się ze wsi, miasta i wsi lub będące miastem) mogą wchodzić w skład powiatów, a te – składają się na województwo.

Gmin w Polsce mamy 2477 gmin. W tym 302 to gminy miejskie, 677 to gminy miejsko-wiejskie, a 1498 - gminy wiejskie. Polska podzielona jest na 314 powiatów ziemskich oraz 65 powiatów grodzkich (to miasta na prawach powiatu, które łączą w sobie administrację gminną i powiatową).

Zarówno gmina, powiat (lub miasto łączące funkcje gminy i powiatu, tzw. miasto na prawach powiatu), jak i województwo - mają swoich radnych. Będziemy ich wybierać w jednych wyborach samorządowych 7 kwietnia.

Mówią o tym przepisy Kodeksu wyborczego. Wybranym może być

• każdy polski obywatel,
• obywatel Unii Europejskiej,
• obywatel Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej,

który najpóźniej w dniu wyborów ukończy 18 lat.

A to oznacza, że na radnego kandydować może prawie każdy. Nie każdy może jednak liczyć na zdobycie mandatu w radzie gminy, powiatu lub w sejmiku wojewódzkim. Najczęściej takie posady zdobywają osoby, które już wcześniej były znane społeczności lokalnej – udzielały się we wspólnocie mieszkaniowej lub sąsiedzkiej, były rozpoznawalnymi lekarzami w osiedlowej placówce medycznej, prowadziły fundacje lub stowarzyszenia, działały na rzecz lokalnej społeczności. Czasami są to dziennikarze z miejscowej gazety, nauczyciele lub artyści.

Duże znaczenie ma rozpoznawalność danej osoby w społeczności, która będzie głosować. Zupełnie inaczej wybory do gminy będą wyglądać w Krynicy Morskiej, która ma 1390 zamieszkałych osób na swoim terenie, a inaczej w Warszawie z 1,7 mln mieszkańców. W małej miejscowości kampania wyborcza może być prowadzona osobiście w formie bezpośrednich spotkań i rozmów, w większych – nie obejdzie się bez pośrednictwa mediów.

Kandydata na radnego zgłasza komitet wyborczy. Mogą go tworzyć

• partie polityczne
• koalicje partii politycznych,
• stowarzyszenia,
• organizacje społeczne,
• wyborcy.

Aby zostać zgłoszonym do wyborów, trzeba uzbierać odpowiednią liczbę podpisów. Liczba ta może się różnić w zależności do wielkości terytorium, na którym odbywa się głosowanie, jego liczby mieszkańców i systemu wybierania kandydatów. Radnym nie może być osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe. Kandydatem nie może być ktoś, kto utracił prawo wybieralności.

Ile zarabia radny i co posiada w swoim majątku - można znaleźć w Biuletynie Informacji Publicznej. Znajdują się tam nie tylko oszczędności, posiadane samochody i nieruchomości, ale także przychody z pracy. Ma to znaczenie, jeżeli radny nie tylko pełni swój mandat, ale także na co dzień pracuje w innym miejscu.

Warto pamiętać, że w przeciwieństwie do prezydenta miasta, burmistrza czy wójta – radni nie muszą spędzać ośmiogodzinnego dnia pracy w urzędzie. Pełnione funkcje łączą z dotychczasową pracą zarobkową.

Dieta nie stanowi wynagrodzenia radnego. Radni mandat sprawują społecznie. Ma za cel skompensować wydatki związane z pełnieniem obowiązków. Czasami może być ustalona w formie ryczałtu. Konkretną kwotę, zasady jej wypłacania ustala rada. Jest to akt prawa miejscowego.

Ustawa o samorządzie gminnym określa maksymalną wysokość diety. Dzięki temu gminy mogą samodzielnie kształtować sumy otrzymywane przez radnych. Z ustawy dowiadujemy się, że:

Wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie 2,4-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2022 r. poz. 1533).

Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, maksymalną wysokość diet przysługujących radnemu w ciągu miesiąca, uwzględniając liczbę mieszkańców gminy, przy czym kwota wymieniona w ust. 6 oznacza maksymalną wysokość diet w gminach o największej liczbie mieszkańców.

Rada gminy przy ustalaniu wysokości diet radnych bierze pod uwagę funkcje pełnione przez radnego.

W 2023 r. kwota bazowa wynosiła 1.789,42 zł. A to oznacza, że radni w gminach powyżej 100 tys. mieszkańców w skali miesiąca w tym czasie mogli otrzymać maksymalnie 4 294,61 zł. Jeżeli gmina ma mniej mieszkańców, niż 100 tys., a więcej, niż 15 tys. - dieta będzie mogła wynieść maksymalnie 3 220,96 zł. W gminach, które nie mają nawet 15 tys. - to 2147,30 zł.

Do tego można doliczyć specjalne dodatki, jeżeli pełni funkcje jako przewodniczący, zastępca rady lub członek jakiejś komisji.

W powiatach maksymalne stawki diet w 2023 r. wynosiły:

• 4.294,61 zł – w powiatach powyżej 120 tys. mieszkańców,
• 3.650,42 zł- od 60 tys. do 120 tys. mieszkańców,
• 3.006,23 zł - poniżej 60 tys. mieszkańców.

Natomiast radny sejmiku mógł liczyć na dietę wynoszącą maksymalnie 4.294,61 zł.