Związki zawodowe - co daje przynależność do związku zawodowego? Czy warto się zapisać do organizacji związkowej?

Od stycznia 2019 roku do związku zawodowego mogą zapisywać się nie tylko osoby zatrudnione w ramach umowy o pracę, ale również tysiące osób współpracujących z firmami na podstawie umów-zleceń i innych niepracowniczych stosunków zatrudnienia, samozatrudnieni, a także stażyści i wolontariusze.

Jak wstąpić do związku zawodowego?

Wiele osób odstręcza od wstąpienia do związku zawodowego ich silne upolitycznienie. Dwie z trzech największych central związkowych – Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ) i NSZZ „Solidarność” są kojarzone odpowiednio z lewą i prawą stroną sceny politycznej. Nieco inaczej wygląda sytuacja z Forum Związków Zawodowych, które jest zbiorem rozmaitych lokalnych i branżowych związków zrzeszonych w jednej centrali.

W dużych firmach zwykle działa jeden albo kilka związków zawodowych powiązanych z tymi centralami. Wystarczy wypełnić deklarację związkową, a także zobowiązać się do opłacania składek członkowskich, by stać się pełnoprawnym członkiem związku zawodowego.

Co jednak, gdy na terenie firmy nie działa żaden związek, a jego istnienie wydaje się korzystne dla pracowników? Można próbować go założyć, do czego wystarczy trzech członków-założycieli (w organizacji związku pomoże z pewnością każda z central). Niekiedy istnieją obawy, że pracodawca może dość nerwowo zareagować na wieść o próbie założenia związku na terenie firmy. Dlatego ustawodawca zabezpieczył interesy pracowników, którzy tworzyć będą komitet założycielski związku - są oni pod szczególną ochroną i bez istotnych przyczyn nie można zwolnić ich z pracy ani zmienić im warunków zatrudnienia na mniej korzystne. A to tylko jedna korzyść z bycia członkiem związku zawodowego. Jakie są kolejne?

Związek zawodowy - ochrona przed zwolnieniem z pracy

Ochrona przed zwolnieniem to zdecydowanie najważniejszy argument dla tych, którzy zamierzają wstąpić do związku zawodowego. Niestety, wiara, że związkowca nie można zwolnić, a przynależność do zakładowej organizacji związkowej chroni każdego jest nieco na wyrost. Wszystko bowiem zależy od tego, czy i jakie funkcje w związku pełni pracownik. Najbardziej chronieni są przewodniczący związku zawodowego, członkowie komitetu założycielskiego i pracownicy wskazani uchwałą do reprezentowania związku. W ich wypadku wypowiedzenie umowy o pracę lub jej zmiana na mniej korzystną nie jest właściwie możliwa.

Brakiem zgody na zwolnienie pracodawca nie musi się przejmować właściwie tylko w kilku wypadkach - gdy związkowiec ciężko naruszy obowiązki pracownicze czy okaże się, że wykonuje pracę i działania na rzecz konkurencji. Ale i szeregowy działacz może liczyć na wsparcie związku zawodowego.

Związek zawodowy – korzyści z przynależności

Szeregowy członek związku zawodowego dowie się szybko, że szefostwo ma zamiar pozbyć się go z firmy. Jak to możliwe? Otóż pracodawca musi zapytać organizację związkową, czy ta będzie reprezentować swojego członka i czy nie ma go na specjalnej liście, tak zwanej „ochronce”. Związek zawodowy informację o zamiarze zwolnienia przekazuje pracownikowi. To rodzi konflikty w firmach, bowiem praktyka pokazuje, że - o ile pracownik sam również nie nosi się z zamiarem opuszczenia firmy - nagle odnajduje w sobie różne choroby i szybko trafia na zwolnienie lekarskie, które potrafi ciągnąć się tygodniami. W czasie jego trwania nie można pracownikowi wręczyć wypowiedzenia. W pewnych zawodach udowodnienie złego stanu zdrowia nie stanowi większego problemu, więc nawet nasłanie na pracownika kontroli z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie da pracodawcy gwarancji, że pracownik wróci z chorobowego.

Małe związki zawodowe z przyczyn oczywistych nie mają możliwości zatrudnienia prawnika, który specjalizuje się w prawie pracy. Związki mają jednak swoje regionalne centrale, które współpracują z prawnikami albo ich zatrudniają. Szeregowy pracownik - albo samemu albo przez swoją zakładową organizację związkową, z takiej pomocy może zawsze skorzystać. W sytuacjach „podbramkowych”, gdy trzeba skierować sprawę na drogę postępowania sądowego, możliwe jest wsparcie związkowych prawników (np. poprzez reprezentację na rozprawach).

Związek zawodowy – wpływ na fundusz socjalny

Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych (ZFŚS) musi powstać w firmach, w których - licząc w pełnych etatach - pracuje minimum 50 osób. Pieniądze do funduszu socjalnego trafiają na konto regularnie jako odpis i z biegiem czasu tworzą sporą kwotę. To z tych pieniędzy finansowane jest wsparcie wyjazdów pracowniczych na tzw. wczasy pod gruszą, paczki czy bony świąteczne, a także dopłaty do turnusów, kolonii czy obozów dla dzieci. Pracownicy poprzez związek zawodowy mogą mieć wpływ na sposób dzielenia tych pieniędzy na konkretny cel (np. więcej środków przeznaczą na świąteczne bony, mniej na wczasy pod gruszą).

Związki zawodowe a bezpieczeństwo pracy

Nie wszyscy pracownicy zdają sobie z tego sprawę, ale nad bezpieczeństwem w pracy mogą czuwać również związki zawodowe. To one powołują społecznego inspektora pracy, który reprezentuje interesy i dba o bezpieczeństwo wszystkich pracowników. Do inspektora można zgłosić wszystkie uwagi związane z bezpieczeństwem wykonywanych zadań zawodowych. A poprawa warunków pracy leży w interesie wszystkich – zarówno pracowników, jak i pracodawców.

Związek zawodowy – ustalanie wynagrodzeń

Związkowcy mają wpływ na kształtowanie systemu wynagrodzeń i premii w firmie. Ich uzgodnienia, podpisane z pracodawcą na przykład w zakładowym układzie zbiorowym pracy, regulaminach czy zasadach wynagradzania obejmują nie tylko związkowców, ale wszystkie osoby zatrudnione w danym przedsiębiorstwie. Co ważne - związki zawodowe, jeśli zachodzi taka konieczność, negocjują bardzo istotną z punktu widzenia pracowników sprawę - plan urlopowy.

Związki zawodowe – liczba członków organizacji

Ostatnie dane pochodzące z GUS mówiące o liczebności związków zawodowych w Polsce wskazują, że ponad 1,6 miliona pracowników było członkami jakiegoś związku zawodowego. To dane z 2014 roku. Można przypuszczać, że wraz z poszerzeniem katalogu osób, które mogą przystąpić do związków, ta liczba zbliżona jest do około 2 milionów.