Dodatkowy dzień wolny od pracy? Właśnie mija 50 lat, od kiedy zyskaliśmy wolne soboty. Tak wygląda obecnie „prawdziwy weekend”

Polacy z łatwością mogli przeoczyć, że ten dzień przejdzie do historii i po latach będzie uważany za jeden z istotniejszych w pierwszej połowie dekady rządów Gierka. W śląskiej „Trybunie Robotniczej” z 20 lipca 1973 r. można znaleźć suche wzmianki o godzinach otwarcia niektórych sklepów i rozkładach komunikacji miejskiej na 21 lipca. Dla porównania: w Stanach Zjednoczonych pięciodniowy tydzień pracy wprowadzono tuż po wyjściu z wielkiego kryzysu – w 1940 r.

– W związku z uchwałą Rady Ministrów ustalającą sobotę 21 lipca dniem wolnym od pracy wszystkie sklepy i zakłady gastronomiczne czynne będą w tym dniu jak w każdą niedzielę. Godziny handlu sklepów otwartych w sobotę ustalą we własnym zakresie prezydia rad narodowych, w zależności od lokalnych potrzeb, z tym że placówki handlowe muszą być czynne co najmniej do godziny 12.00, natomiast stoiska i stragany warzywno-owocowe jak w normalnym dniu pracy – informowano.

Jak w rozmowie z PAP zwraca uwagę historyk z IPN, dr hab. Mirosław Szumiło, wprowadzenie wolnych sobót było jednym z czynników wpływających na zmiany stylu życia zachodzące w latach siedemdziesiątych. – Choć wówczas nikt nie używał określenia „weekend", to jego wprowadzenie dało szansę na zagospodarowanie większej ilości czasu wolnego – wyjaśnia.

Jednocześnie ekspert zwraca uwagę, że „władze starały się organizować wolny czas tak, aby Polacy nie wykorzystywali go zbyt samodzielnie”. Dodaje, że zjawiska znane z epoki gierkowskiej były zbliżone do tych występujących w innych państwach komunistycznych.

– Podobne przemiany zachodziły wówczas także m.in. w Czechosłowacji. Tam w tzw. okresie normalizacji władza dbała, aby społeczeństwo nie buntowało się, promowało konsumpcję, której symbolem były wyjazdy na „chaty", czyli do podmiejskich domków, będących odpowiednikami naszych działek – dodaje.

Historyk dodaje, że wprowadzenie wolnych sobót było logiczną konsekwencją „konsumpcyjnej” polityki Gierka, która swój szczyt osiągnęła ok. roku 1973. – Symbolem tego roku jest rozpoczęcie produkcji Fiata 126p, który miał być samochodem dla każdego Polaka. Również zaopatrzenie w sklepach było znacznie lepsze niż w czasach Gomułki, a trzy lata później było już na tyle złe, że było jedną z przyczyn gwałtownych protestów w czerwcu 1976 r. – wyjaśnia.

– Poparcie społeczne pod wpływem sukcesów ekipy Gierka, wynikających m.in. z realizacji budowy nowych zakładów przemysłowych oraz mieszkań, było w 1973 r. bez wątpienia bardzo wysokie. Polacy nie mogli wiedzieć, że rysy na prosperity pojawiły się już w 1973 r., a ich powodem był pierwszy kryzys naftowy. Można powiedzieć, że był to początek końca epoki Gierka” – argumentuje dr Szumiło.

– Nawet przeciążony nauką uczeń nie powinien w wolnym czasie próżnować. Niestety badania na temat wykorzystania czasu wolnego przez młodzież w wieku 15–21 lat wykazały, że wypełnia go bierna konsumpcja kulturalna. Aby zapobiegać „biernej konsumpcji kulturalnej, zaczęły się więc mnożyć różne odgórne inicjatywy w rodzaju czynów społecznych. Znane były oczywiście już wcześniej – tłumaczył z kolei dr Andrzej Roykiewicz z Instytutu Badań nad Młodzieżą na łamach „Dziennika Zachodniego”.

Polacy masowo sadzili drzewa, grabili parki, ale też pomagali przy budowach dróg czy budynków. Wolna sobota zatem nie była może do końca wolna, ale tak naprawdę najwięcej wysiłku podczas tych prac wkładano w wymigiwanie się od nich – zazwyczaj były więc zupełnie nieefektywne i podtrzymywane wyłącznie ze względów propagandowych.

– Podstawową ideą komunistycznego wypoczywania było to, że czas wolny ma należeć do państwa, a nie obywatela – pisał historyk Paweł Sowiński, autor monografii „Wakacje w Polsce Ludowej”.