Nauczyciele, a więc także wychowawcy oraz inni pracownicy zatrudnieni na tzw. stanowiskach pedagogicznych w szkołach, przedszkolach bądź ośrodkach szkolno-wychowawczych inwestują w swój rozwój. Przechodzą więc proces podnoszenia kwalifikacji.

Jednych zmusza do tego sytuacja (jeśli nie będą się dokształcać, mogą liczyć się z utratą etatu przy tablicy). Drugimi kieruje lepsza płaca: im wyższej stopień zawodowy nauczyciela, tym pensja jest wyższa. Większość nauczycieli podnosi jednak swoje kwalifikacje zawodowe z własnej woli.

Stopień awansu zawodowego nauczycieli a przepisy

Wszystko odbywa się na drodze formalnej w oparciu o przepisy. Stopień awansu zawodowego jest nadawany w drodze decyzji administracyjnej.

Awans zawodowy nauczycieli regulują przepisy prawa zawarte w Ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli.

Ponadto przepisy przejściowe dotyczące awansu zawodowego zostały zawarte w Ustawie z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych oraz Ustawie z dnia 13 czerwca 2019 r. o zmianie ustawy – Karty Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw.

Jakie są stopnie awansu zawodowego nauczycieli

Wyróżnia się 4 stopnie awansu zawodowego nauczycieli, wprowadzono je w 2000 roku. Są to:

• nauczyciel stażysta,
• nauczyciel kontraktowy,
• nauczyciel mianowany,
• nauczyciel dyplomowany.

Uzyskanie kolejnego stopnia awansu zawodowego wiąże się z realizacją planu rozwoju zawodowego, z odbyciem określonego przepisami stażu zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego nauczyciela, który ubiega się o ten awans będąc zatrudnionym w szkole, przedszkolu czy innej jednostce opiekuńczo-wychowawczej.

Nauczyciel stażysta

Świeżo upieczony nauczyciel, czyli ten który zaczyna pracę w szkole lub przedszkolu, to nauczyciel stażysta. On niejako uczy się być nauczycielem. Robi to pod okiem opiekuna, czyli innego nauczyciela, posiadającego doświadczenie zawodowe. Opiekun nauczyciela stażysty ma wskazać swojemu „podopiecznemu”, jak wygląda od podszewki praca w szkole.

Do zadań opiekuna należy współpraca ze stażystą w zakresie prowadzenia przez niego zajęć lekcyjnych lub innych zajęć, pomoc w doborze form doskonalenia zawodowego (choćby doskonalenia form pracy na lekcji), prowadzenie lekcji tzw. pokazowych, które obserwuje właśnie nauczyciel stażysta.

Kolejne zadania opiekuna to przedstawienie stażyście zasad funkcjonowania szkoły, m.in. przedstawienie stażyście dokumentów, obowiązujących w danej szkole, zapoznanie go z dokumentacją przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej, zachęcanie stażysty do podejmowania innych działań na rzecz klasy lub całej szkoły.

Dyrektor szkoły, w jakiej stażysta jest zatrudniony, zapewnia stażyście ponadto możliwość obserwacji zajęć dydaktycznych, wychowawczych oraz innych zajęć prowadzonych w szkole przez doświadczonego nauczyciela tego samego przedmiotu lub tych samych zajęć. Nauczyciel stażysta ma zapewnioną pomoc merytoryczną oraz metodyczną. Może, jeżeli uzna za potrzebne, np. korzystać ze wsparcia poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Dyrektor, zatrudniający stażystę, składa wizyty podczas prowadzonych przez niego zajęć (dyrektor gości na lekcjach u stażysty przynajmniej raz w trakcie trwania stażu). Przełożony ocenia sposoby i metody jego pracy, a także zgodność jego osiągnięć w odniesieniu do zapisów zawartych w planie rozwoju zawodowego tegoż nauczyciela stażysty. Na koniec stażu, nauczyciel stażysta składa dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego.

Nauczyciel kontraktowy

Nauczyciel stażysta ma szansę ubiegać się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego. W okresie odbywania stażu również ma on swojego opiekuna. Stażysta, starający się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego, uczestniczy jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez swojego opiekuna stażu (ewentualnie innego nauczyciela, wskazanego przez dyrektora szkoły), w wymiarze przynajmniej jednej godziny w miesiącu.

Nauczyciel stażysta prowadzi zajęcia w obecności opiekuna stażu w wymiarze minimum jednej godziny w miesiącu oraz w obecności dyrektora szkoły w wymiarze co najmniej jednej godziny w okresie stażu. Na koniec tych zajęć stażysta jest oceniany przez swoich przełożonych. Ubiegający się o awans musi pokazać, że prowadzone przez niego zajęcia są ciekawe, a uczniowie rzeczywiście wynoszą z nich sporo wiadomości. Nauczyciel musi również wykazać się umiejętnością rozpoznawania potrzeb uczniów, stosowania w swojej pracy wiedzy z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki oraz umiejętności zdobytych w trakcie doskonalenia zawodowego.

W procesie nadawania poszczególnych stopni awansu zawodowego nauczycieli biorą udział komisje kwalifikacyjne i egzaminacyjne. Członkami komisji kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych do spraw awansu zawodowego nauczycieli są eksperci awansu zawodowego. Są oni powoływani na podstawie przepisów Karty Nauczyciela. Komisje te pełnią funkcję pomocniczą, jednocześnie nie są organami władnymi do wydawania decyzji administracyjnych w przedmiocie nadania konkretnego stopnia awansu zawodowego danemu nauczycielowi.

Nauczyciel stażysta ubiegający się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego staje przed specjalną komisją. To komisja kwalifikacyjna. Nauczycielowi stażyście stopień nauczyciela kontraktowego nadaje dyrektor szkoły, która zatrudnia tego stażystę.

Nauczyciel mianowany

Nauczyciel kontraktowy może starać się awansować na nauczyciela mianowanego (i znowu: ma przydzielonego opiekuna). Jego rola nie ogranicza się do prowadzenia lekcji. W związku z tym np. bierze udział w pracach związanych z realizacją zadań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych i innych statutowych zadań szkoły oraz wynikających z potrzeb szkoły i potrzeb środowiska lokalnego. Podnosi swoje kompetencje w związku z wykonywanymi obowiązkami, zwłaszcza w zakresie kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, choćby niepełnosprawnych, ale też uczniów szczególnie uzdolnionych.

Kandydat na nauczyciela mianowanego prowadzi zajęcia w obecności swojego opiekuna stażu w wymiarze przynajmniej 4 godzin w roku szkolnym oraz w obecności dyrektora szkoły w wymiarze minimum jednej godziny w okresie stażu. Przeprowadza przynajmniej 2 godziny zajęć otwartych dla nauczycieli szkoły, w jakiej odbywa staż. Współpraca z tzw. trudnymi uczniami, umiejętność rozpoznawania potrzeb rozwojowych poszczególnych uczniów i aktywizowanie ich, umiejętność uwzględniania w pracy problematyki środowiska lokalnego czy znajomość posługiwania się przepisami prawa dotyczącymi oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich, w zakresie funkcjonowania szkoły to następne cechy, jakie musi posiąść nauczyciel kontraktowy, chcący awansować na stopień nauczyciela mianowanego.

Kandydat znowu staje przed komisją egzaminacyjną. To specjalna komisja dla nauczyciela ubiegającego się o awans na stopień nauczyciela mianowanego. Nauczycielowi kontraktowemu stopień nauczyciela mianowanego nadaje organ prowadzący szkołę, czyli np. gmina.

Nauczyciel dyplomowany

Nauczyciel mianowany może ubiegać się o najwyższy z możliwych stopni awansu, czyli o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego. Kandydat nadal doskonali swój warsztat pracy. Jego zadaniem jest m.in. przeprowadzić przynajmniej 3 godziny zajęć otwartych dla nauczycieli oraz dokonać ich ewaluacji, w obecności, w miarę możliwości, nauczyciela-doradcy metodycznego w zakresie tych zajęć lub nauczyciela-konsultanta lub przedstawiciela organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

Wśród zadań jest także prowadzenie zajęć otwartych, przykładowo dla nauczycieli stażystów i nauczycieli kontraktowych, następnie prowadzenie zajęć w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego lub innych zajęć dla nauczycieli.

Kandydat na nauczyciela dyplomowanego może wykazać się w roli opiekuna stażu nauczyciela stażysty albo może zostać opiekunem praktyk pedagogicznych. Może też koordynować szkolne działania wolontariatu bądź zostać opiekunem szkolnego projektu.

Jakie dokumenty należy przygotować ubiegając się o awans zawodowy nauczyciela

Aby nauczyciel mógł awansować, musi nie tylko wykazać się wiedzą, przedstawić odpowiednie podejście do uczniów i przekonać przełożonych, że jest nauczycielem z powołania. Musi także zgromadzić dokumentację. To dokumenty, będące swoistym potwierdzeniem posiadanych kwalifikacji zawodowych, a poświadczone przez dyrektora szkoły. Jest to zatem np. zaświadczenie, wydane przez dyrektora szkoły, o wymiarze zatrudnienia nauczyciela i o nauczanym przez niego przedmiocie (ewentualnie o rodzaju prowadzonych zajęć) ze wskazaniem wszystkich szkół, w których nauczyciel odbywał staż.

Kolejny dokument stanowi zatwierdzony planu rozwoju zawodowego i sprawozdanie z realizacji tego planu, dalej - ocena dorobku zawodowego za okres stażu, następnie opis i analiza sposobu realizacji jednego wymagania, ze wskazaniem otrzymanych efektów dla nauczyciela i dla szkoły.

Nauczyciel składa wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego na stopień awansu zawodowego nauczyciela dyplomowanego. Formularz można pobrać ze strony kuratorium oświaty. Wypełniony wniosek trzeba złożyć łącznie z m.in. dokumentami potwierdzającymi kwalifikacje zawodowe oraz z aktem nadania stopnia awansu zawodowego nauczyciela mianowanego. Kandydat staje przed komisją kwalifikacyjną. To komisja specjalna dla nauczyciela ubiegającego się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego. Nauczycielowi mianowanemu stopień nauczyciela dyplomowanego nadaje organ sprawujący nadzór pedagogiczny, a więc kuratorium oświaty.